ΚΥΠΡΙΑ -ΚΟΥΔΟΥΝΙΑ

ΤΡΟΚΑΝΙΑ -ΚΟΥΔΟΥΝΙΑ -ΚΥΠΡΙΑ

                                               ΚΟΥΔΟΥΝΙΑ- ΤΡΟΚΑΝΙΑ -ΚΥΠΡΙΑ

Τα κυπροκούδουνα δίνουν ζωή στο κοπάδι και βοηθούν τον τσοπάνη στο έργο του, στη βοσκή, στο σάλαγο, στο σκάρο, στη στρούγκα, στο στάλο. Τον διευκολύνουν να τα βρει, όταν έχουν ξεκόψει από το υπόλοιπο κοπάδι ή έχουν μείνει πίσω ή έχουν χαθεί.

Τα κυπροκούδουνα τα ξεχωρίζουν σε 3 μεγάλες κατηγορίες:
1) Κουδούνια
2) Κυπριά
3) Τροκάνια
Όλα αυτά είναι κατασκευασμένα από μέταλλο, από λαμαρίνα (ψευδάργυρο) ή από μπρούντζο (ορείχαλκο). Οι τσοπάνηδες πίστευαν και πιστεύουν ακόμη και σήμερα, πως αν προστεθεί στο μέταλλο και ασήμι (άργυρος), το κράμα αυτό, από το οποίο θα γίνουν τα κουδούνια, θα είναι μελωδικότερα. Τα κουδούνια τα κρεμούν στα πρόβατα και τα κυπριά στα γίδια, στα μουλάρια και στα σκυλιά.

ΚΟΥΔΟΥΝΙΑ. Ανάλογα με το μέγεθος είναι 3 ειδών: 
1) τα αρνοκούδουνα, 
2) τα μισοκούδουνα και
3) οι κουδούνες

Ο κάθε τσοπάνης χρησιμοποιεί δικά του, «διακριτικά» κουδούνια. Έτσι από μακριά γνωρίζει τα πρόβατά του. Κι αν σμίξουν κάποια κοπάδια, ξέρουν οι τσοπάνηδες πώς να τα ξεχωρίσουν εύκολα, από τον ήχο των κουδουνιών πάντοτε.
Για να κρεμάσουν τα κουδούνια, χρειάζονται τις κουλούρες, που λέγονται και προβατοζυγοί. Οι κουλούρες είναι ξύλινες και γίνονταν από «καθαρό» ξύλο. Απαραίτητο υλικό ήταν και το ψίδι, ένα μακρύ κομμάτι από πετσί, δηλ. από δέρμα. Το έβαζαν στο εσωτερικό του κουδουνιού, όταν περνούσαν το γλωσσίδι από το κουδούνι, ανάμεσα στα δύο σίδερα, για να μην τρίβεται το ένα σίδερο πάνω στο άλλο και έτσι το κουδούνι να βγάζει καθάριο μεταλλικό ήχο.

ΚΥΠΡΙΑ (για «περήφανα» τραγιά και γίδια). 

Και τα κυπριά, όπως και τα κουδούνια, είναι 3 ειδών:
1) Οι καμπανίτσες
2) Μισόκυπρα και
3) Οι κύπροι

Για να τα κρεμάσουν, χρησιμοποιούσαν ειδικές κουλούρες, που ονομάζονταν γιδοστέφανα ή γιδοζυγοί. Τα στεφάνια αυτά ήταν ξύλινα, από πουρνάρι και δεν άνοιγαν εύκολα, μιας και τα εφάρμοζαν σφιχτά. Οι τεχνίτες που τα έφτιαχναν, έπρεπε να επιτύχουν μεγάλη εφαρμογή, γιατί διαφορετικά, πλήγιαζαν τα γίδια στο λαιμό και τα σακάτευαν. Εκτός από τα γιδοστέφανα, χρησιμοποιούσαν και πέτσινα λουριά για να κρεμούν τα μεγάλα κυπριά. Άλλο εξάρτημα ήταν η κλάπα (κομμάτι λαμαρίνας). Την έβαζαν, για μην «κρεμάει» ο κύπρος, λόγω του βάρους του, κι έτσι να ελαφρύνει κάπως τον τράγο.

ΤΡΟΚΑΝΙΑ Τα κρέμαγαν κυρίως σε μεγάλα ζώα, όπως στα βόδια. Τριών ειδών κι αυτά:
1) Τα μικρά,
2) Τα μισοτρόκανα και
3) Οι τροκάνες.
Τα κρέμαγαν κι αυτά με τον ίδιο τρόπο, όπως τα κουδούνια και τα κυπριά.

 ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΣΟΠΑΝΗΔΩΝ

                                  

                 1. Προβαταραίοι: ήταν αυτοί που φυλάνε τα πρόβατα .
                2. Γιδάρηδες η γιδαραίους: αυτούς που φυλάνε τα γίδια.
                3. Βαλμάδες: αυτοί που φυλάνε και βόσκουν τα άλογα, τις φοράδες, τα μουλάρια, και τα γαϊδούρια.
                Οι προβαταραίοι
                1. Αρνάρηδες: είναι αυτοί που βόσκουν τα μικρά αρσενικά (σερκά), και θηλυκά αρνιά (αρνάδες), όταν αποκοπούν από τις μάνες τους λέγονται, σουγκάρια.
                2. Ζυγουριάρηδες ή ζυγουργιαρέοι: είναι αυτοί που φυλάνε τις μεγαλύτερες αρνάδες, τις ζυγούρες ή τα ζυγούρια ,τις ζυγουρομπλιόρες ή ζυγουρομπλιόργια, τα πρόβατα που ήταν γεννημένα από τον προηγούμενο χειμώνα.
                3. Γκαστριάριάρηδες ή γαλάρηδες ή γαλαριάρηδες: αυτοί που βοσκούν τις μπλιόρες πρατίνες, τις γκαστρωμένες η αυτές που έχουν γεννήσει και φέρνουν γάλα ,τις γαλαρομπλιόρες ή γαλαργιες πρατίνες ή γαλάρια πράτα, επίσης αυτοί προσέχουν και τα αρνιά όταν αποκοπούν.
                4. Στερφάρηδες ή στερφαραίους: αυτοί που προσέχουν όλα τα πρόβατα που δεν γεννάνε, τα στέρφα, τις στέρφες πρατίνες.
                5. Κριαράδες ή κριάρηδες: αυτοί που βόσκουν τα κριάρια.
                Σε κάθε κοπάδι οι πιο διαλεχτοί τσοπάνηδες ήταν οι γαλαριάρηδες και οι γκαστριάρηδες.

                ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΓΙΔΑΡΗΔΩΝ
                1. Βετουλιάρηδες: αυτοί που βοσκούν τα κατσίκια που γεννήθηκαν τον περασμένο χρόνο, τα βετούλια, αυτοί επίσης πηγαίνουν και τα κατσικάκια για βοσκή μόλις αποκοπούν από την μάνα τους.
                2. Τραγιάρηδες ή γιδάρηδες: αυτοί που έχουν τις στέρφες γίδες, τις στερφόγιδες, και τα τραγιά.
                3. Κατσικάρηδες: αυτοί βόσκουν τις γκαστρωμένες γίδες, τις μπλιόρες και αργότερα τις γαλάριες , τις κατσικάδες.
                Οι βετουλιάρηδες και οι τραγιάρηδες βόσκουν όλα μαζί τα στέρφα γίδια σε ένα κοπάδι. Σε αυτό βάζουν αργότερα και τα βετούλια. Έτσι όσοι έχουν μεγάλο κοπάδι με γίδια, σχηματίζουν πάντα δύο κοπάδια, ένα για τα στέρφα κι ένα για γαλάρια.
                Για τον έξυπνο και έμπειρο τσοπάνο που μπορούσε με μία ματιά να ξεχωρίσει το κοπάδι, αν λείπει κάποιο πρόβατο, μην υπάρχει κάποια αρρώστια, έλεγαν ότι αυτός έχει (γνώρο)

                ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΠΡΟΒΑΤΩΝ & ΓΙΔΙΩΝ
                Πράματα λέγανε όλα τα ζωντανά τους, γιδοπρόβατα, και αλογομούλαρα. Οι Σαρακατσαναίοι της Ηπείρου πράματα λέγανε μόνο τα άλογα και τα μουλάρια, άλλοι πάλι Σαρακατσαναίοι της Ηπείρου πράματα λέγανε τα άλογα τα μουλάρια και τα γαϊδούρια.
                Ξεχωρίζανε τα πρόβατα από: τα κέρατα, τα αυτιά, το χρώμα των ματιών, τα βυζιά, την ουρά, το τρίχωμα, την ηλικία, το γένος κλπ.
                Τα πρόβατα διακρίνονται, από τον γενικό χρωματισμό που έχει το μαλλί τους, σε: μαύρα λάγια, άσπρα φλώρα, και παρδαλά, όσων τα μούτρα είναι ασπρόμαυρα.
                Τα χώριζαν σε δύο μεγάλα μπουλούκια. Ένα μπουλούκι ήταν τα φλώρα και άλλο μπουλούκι ήταν τα λάγια.
                Τα λάγια διακρίνονται σε :
                1. Γρίβα, όταν το χρώμα τους είναι σταχτί σκούρο.
                2. Μουράτα, όταν είναι κατάμαυρα.
                3. Μπάλια, όταν έχει άσπρο στην κορυφή του κεφαλιού.
                4. Ασπρονόρκα, όταν είναι κατάμαυρα με άσπρη την άκρη της ουράς.
                5. Καλιγούσα, όταν τα πόδια της είναι άσπρα.
                6. Μπασούρα ή μπασούρκο όταν έχει άσπρο κεφάλι και άσπρη ουρά η μαύρες βούλες στον λαιμό.
                Τα φλώρα λάγια διακρίνονται σε :
                1. Βάκρα, όταν η πρατίνα έχει μαύρο μούτρο και μαύρα πόδια.
                2. Καραμπάσκου, όταν έχει χοντρές μαύρες γραμμές στο πρόσωπο.
                3. Κάλισα ή κάλισου, όταν έχει λεπτές αλλά έντονες γραμμές στο πρόσωπο. Αυτές τις γραμμές τις έχουν για τις ομορφότερες.
                4. Καραμάνα, όταν έχει άσπρο πρόσωπο και μαύρες γραμμές γύρο από τα μάτια.
                5. Μπέλα, όταν έχει άσπρο πρόσωπο.
                6. Κάτσινη, όταν έχει πρόσωπο κόκκινο ή ξανθοκίτρινο.
                7. Κοκκινομάτα, όταν η τρίχα γύρο από τα μάτια είναι κόκκινη.
                8. Μπούτσικα, όταν έχει πρόσωπο κόκκινο, τα πόδια και την άκρη της ουράς.
                9. Μπούκα, όταν έχει πρόσωπο κόκκινο.
                Οι λάγιες φλόρες πρατίνες ονομάζονται και:
                1. Μαλάτες, όταν έχουν μακριά μαλλιά.
                2. Ρούντες, όταν έχουν κοντά και πυκνά μαλλιά.
                3. Μαρμάρες, όταν δεν γενούνε.
                4. Καλαμοβύζες, όταν έχουν μικρά βυζιά.
                5. Κρούτες, όταν έχουν κέρατα.
                6. Σκουλαρικάτες, όταν έχουν σκουλαρίκια στον λαιμό.

                Τα γίδια
                Από το τρίχωμα χωρίζονται τα γίδια σε:
                1. Γκόρμπα, ολόμαυρη.
                2. Κανούτα, γκρίζα ανοιχτή.
                3. Μούργκα, γκρίζα σκούρα.
                4. Φλώρα, ασπρόγκριζα.
                5. Γκέσα, όταν έχει μαύρες ή άσπρες γραμμές στο πρόσωπο της, ενώ το τρίχωμα στο σώμα της είναι άλλοτε μαύρο και άλλοτε γκρίζο, έτσι έχουμε την γκέσα και την κανούτα ή γκεσα-γκόρμπα.
                6. Φλωροκανούτα, όταν έχει ανάκατες άσπρες και γκρίζες τρίχες.
                7. Μπάρτζα, όταν έχει την κοιλιά και το πρόσωπο καφεκόκκινο.
                8. Ρούσα, όταν έχει καστανόξανθο τρίχωμα και άσπρο πρόσωπο.
                9. Μπούκα, όταν έχει καφεκόκκινο μούτρο.
                Τα γίδια διαχωρίζονται και από τα κερατά τους.
                1. Σούτος, σούτα, σιούτο, όταν δεν έχει κέρατα.
                2. Κουτσοκέρα, όταν έχει σπασμένο ένα κέρατο.
                3. Ορθοκέρα, όταν τα κέρατά της είναι όρθια.
                4. Πισοκέρα, όταν τα κέρατά της κλείνουν προς τα πίσω.
                5. Στριφτοκέρα, όταν τα κέρατά της είναι σαν μπούκλες

http://aigotrofeio.blogspot.gr/p/blog-page_105.html