25η Μάρτη, η έναρξη της κοινωνικής επανάστασης

redflecteur 

Από τα μέσα του 18ου αιώνα μια σειρά πόλεμοι, οι λεγόμενοι ρωσοτουρκικοί, συντέλεσαν στην όξυνση της κρίσης της της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μέσα από τις Ρωσοτουρκικές πολεμικές διενέξεις η φεουδαρχική Οθωμανική αυτοκρατορία που βρισκόταν σε κρίση, αποσυντίθονταν περισσότερο και πολιτικά και οικονομικά ενώ ήταν υποχρεωμένη να αποσύρει διαρκώς στρατιωτικές δυνάμεις από τα κατεχόμενα εδάφη και να τις προωθεί στα μέτωπα της Ρωσίας ευνοώντας έτσι την ανάπτυξη κινημάτων. Η συνθήκη ειρήνης, που έβαζε τέρμα στο Ρωσοτουρκικό πόλεμο και υπογράφηκε στο Ιάσιο το Φεβρουάριο του 1792 επικύρωσε τη συνθήκη που είχε υπογραφεί το 1774 και έμεινε γνωστή ως συνθήκη του Κιουτσούκ Καιναρτζή με την οποία οι Τούρκοι παραχώρησαν στους Ρώσους ελευθερία ναυσιπλοΐας στη Μαύρη Θάλασσα. Εκείνη η συμφωνία καταρχήν ευνόησε τους Έλληνες εφοπλιστές και εμπόρους που μπορούσαν με τα καράβια τους υπό Ρωσική σημαία να μεταφέρουν εμπορεύματα στις μακρινές αγορές αποκομίζοντας τεράστια κέρδη.
Την ίδια περίοδο το ενδιαφέρον του Ναπολέοντα για την Ανατολή δημιουργούσε όλο και περισσότερες ελπίδες για μια ανεξάρτητη Ελλάδα που θα προστατευόταν από την δημοκρατική Γαλλία. Όταν μάλιστα ξεκίνησε η εκστρατεία κατά της Αιγύπτου σχηματίστηκαν στρατιωτικά τμήματα στα οποία υπηρέτησαν οι περισσότεροι από τους ήρωες της Ανεξαρτησίας. Επίσης είχε δημιουργηθεί το πρακτορείο της Αγκώνας, που ήταν μια επαναστατική επιτροπή που αποτελούνταν από Έλληνες και Αλβανούς. Οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι και οι ναπολεόντειοι δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου. Επιπλέον η ανάπτυξη των εμπορευματικών σχέσεων επιτάχυνε την μετατροπή του οθωμανικού φεουδαρχικού συστήματος σε τσιφλικάδικη ιδιοκτησία προσανατολισμένη στην αγορά. Από αυτές τις εξελίξεις επωφελήθηκαν και οι Έλληνες κοτζαμπάσηδες που απέκτησαν τεράστιες εκτάσεις γης και μεγάλη οικονομική δύναμη που κατευθυνόταν προς το εμπόριο, στις τράπεζες, στις βιοτεχνίες και σε άλλες κερδοφόρες δραστηριότητες. Η συμμετοχή των ελληνικών εμπορικών πλοίων στην κίνηση των λιμανιών της Οδησσού και της Αλεξάνδρειας ήταν 60 και 65% αντίστοιχα ενώ ναυπηγούνταν διαρκώς εκατοντάδες σκάφη. Στα λιμάνια της Γαλλίας επίσης, κυρίως στην Μασσαλία τα ελληνικά εμπορικά πλοία κατέχουν μια από τις πρώτες θέσεις.
Οι Έλληνες κεφαλαιούχοι εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη και γρήγορα επεκτάθηκαν στον τραπεζικό και ασφαλιστικό τομέα. Ραγδαία υπήρξε και η ανάπτυξη της βιοτεχνίας η οποία στις αρχές του 19ου αιώνα απασχολούσε σχεδόν 50000 άτομα σημειώνοντας σημαντικά κέρδη. Η ανάπτυξη τότε αγκάλιασε εκτός από τα νησιά και τα βιοτεχνικά κέντρα που βρίσκονταν στα ορεινά, επαναστατικά από την γέννησή τους, όπως στο Πήλιο, στον Κίσσαβο, στα βουνά της δυτικής Μάνης, και αλλού όπου αναπτύσσονταν νέες παραγωγικές δυνάμεις. Βαφεία, νηματουργία και μεταξοβιοτεχνίες που συγκέντρωναν τεράστια κεφάλαια με υψηλή για εκείνα τα χρόνια κερδοφορία. Η ανάπτυξη της αστικής τάξης ερχόταν σε αντίθεση με το φεουδαρχικό Οθωμανικό σύστημα που θα λυνόταν μόνο με επαναστατική ρήξη.

Ο διαφωτισμός και διακήρυξη της Γαλλικής επανάστασης για την ελευθερία των εθνοτήτων έτυχε θερμής υποδοχής από την ελληνόφωνη αστική τάξη η οποία άρχισε να εκφράζει τις ιδέες της μέσα αρχικά από την βιβλιοπαραγωγή ή οποία μπήκε άμεσα στο στόχαστρο της επίσημης εκκλησίας. Άρχισαν τότε τα αναθέματα και οι καταδίκες των νέων ιδεών, οι παροτρύνσεις να πνίξουν τα παιδιά του Μωάμεθ στο αίμα τα παιδιά του Ροβεσπιέρου, αλλά και οι ανοικτές διώξεις των οπαδών εκείνων των ιδεών. Οι ιδέες του Βολτέρου και οι Γάλλοι άθεοι καταδικάστηκαν απηνώς όπως καταδικαζόταν κάθε κίνημα κατά των Τούρκων ως εχθρικό ενώ οι τουρκικές αρχές είχαν κηρυχτεί νόμιμες. Είναι πλέον γνωστό ότι το πατριαρχείο βομβάρδιζε κυριολεκτικά με εγκυκλίους τους μητροπολίτες της Πελοποννήσου συνιστώντας πίστη και υπακοή στους Τούρκους.
Έτσι το εθνικό κίνημα στην Ελλάδα, όπως άλλωστε σε ολόκληρη την Ευρώπη συνδέθηκε με τις ιδέες της Γαλλικής επανάστασης. Όλο και περισσότερο ξεκαθαριζόταν ότι οι Έλληνες μόνοι τους έπρεπε να πάρουν την πρωτοβουλία του απελευθερωτικού αγώνα και ο δρόμος που οδηγούσε στην ελευθερία θα έπρεπε να ήταν επαναστατικός. Ο Ρήγας Φεραίος ήρθε σε επαφή με το διευθυντήριο της γαλλικής επανάστασης, ίδρυσε την μυστική εταιρεία και ανέπτυξε σημαντική δράση στα εμποροβιοτεχνικά κέντρα των Ελλήνων τόσο στα Βαλκάνια όσο και στον ελλαδικό χώρο. Ο Ρήγας είναι ο πρώτος που συνέβαλλε και οργάνωσε ένα εθνικό κίνημα των Βαλκανίων με προκαθορισμένους πολιτικούς σκοπούς. Ονειρευόταν να ελευθερώσει όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και όλους τους Βαλκανικούς λαούς, και τον Τουρκικό, και να δημιουργηθεί μια Βαλκανική Δημοκρατία της οποίας μάλιστα σχεδίασε τον χάρτη της και το σύνταγμά της που ήταν εμπνευσμένο από το Γαλλικό σύνταγμα του 1793.

Από το 1796 είχε επιλέξει σαν κέντρο της επαναστατικής του δραστηριότητας την Βιέννη στην οποία έδρευε πλούσια ελληνική παροικία και άρχισε να εκδίδει μαζί με την επαναστατική του ομάδα βιβλία, ποιήματα και επαναστατικά φυλλάδια. Η αυστριακή αστυνομία ωστόσο ανακάλυψε τις ανατρεπτικές του ενέργειες τον συνέλαβε και τον παρέδωσε στις τουρκικές αρχές που με την σειρά τους τον παρέδωσαν στον μαρτυρικό του θάνατο στις 12 Ιουνίου 1798. Το κίνημα του Ρήγα και η αγροτική εξέγερση του Βλαχάβα στη Θεσσαλία, το 1807, ήταν από τα πρώτα σοβαρά σκιρτήματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα εναντίον της Οθωμανικής κυριαρχίας που ξέσπασε μερικά χρόνια αργότερα. Είδαμε τους όρους που συντέλεσαν στην ραγδαία ανάπτυξη της ελληνόφωνης αστικής τάξης μέσα στα πλαίσια της φεουδαρχικής οθωμανικής αυτοκρατορίας αλλά και την συνέπεια της οικονομικής ανάπτυξης που ήταν η ραγδαία διάδοση της ιδέας της απελευθέρωσης από τα δεσμά της φεουδαρχίας. Αναφερθήκαμε στα οράματα του Φεραίου για μια Βαλκανική Δημοκρατία με σύνταγμα βασισμένο στις ιδέες της Γαλλικής επανάστασης στο οποίο όλες οι εξουσίες θα πήγαζαν από τον λαό και ότι μόνο ο λαός θα είχε το δικαίωμα να μετατρέψει τον τρόπο της διακυβέρνησης του. Αυτές οι ιδέες μάλιστα επέσυραν την οργή του πατριαρχείου το οποίο εξέδωσε εγκύκλιο που καλούσε τους επισκόπους να φροντίσουν με όλους τους τρόπους ώστε αυτό το σύνταγμα να μην διαβαστεί από τους χριστιανούς γιατί «είναι εχθρικό προς την ορθοδοξία»
Από τις αρχές κιόλας του 19ου αιώνα στην Ελλάδα είχαν αρχίσει να δημιουργούνται δημοκρατικά κόμματα. Τέτοια κόμματα, που δρούσαν στα πλαίσια της αυτοδιοίκησης είχαν δημιουργηθεί στη Κοζάνη, στη Κέα, στη Σάμο που οι δημοκράτες εκεί ονομάζονταν Καρμανιόλοι. Επίσης στα Επτάνησα, όπως η πολιτική εταιρεία στην Κέρκυρα ο Ιακωβίνικος συνταγματικός σύλλογος στο Αργοστόλι. Αυτές οι εξεγέρσεις καταπνίγηκαν με την βοήθεια των Τούρκων. Η εμφάνιση αυτών των επηρεασμένων από τις αστικοδημοκρατικές ιδέες κομμάτων όξυνε την ταξική πάλη ανάμεσα ανάμεσα στους μαστόρους και τους καλφάδες αλλά και στους μικρούς και μεγάλους μετόχους των βιοτεχνιών όπως για παράδειγμα στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας όπου κατά πάσα πιθανότητα πραγματοποιήθηκε και απεργία το 1806 με αφορμή την εισαγωγή μηχανών από την Γερμανία .Αυτή η πάλη πολλές φορές μετατράπηκε σε ανοικτή εξέγερση εναντίον των προκρίτων, όπως στη Σάμο, στην Ύδρα, στις Σπέτσες και αλλού. Αυτές οι εξεγέρσεις καταπνίγηκαν με την βοήθεια των Τούρκων. Ωστόσο η διάδοση των επαναστατικών ιδεών δεν αναχαιτίστηκε.

Το 1806 εκδόθηκε στην Ιταλία η Ελληνική Νομαρχία παρα Ανωνύμου του Έλληνος που ήταν το μοιρολόι, το παράπονο και ο σπαραγμός των ραγιάδων αλλά και η πρόσκληση για ξεσηκωμό και η απόδειξη της ορθότητας του. Το κείμενο είναι διαποτισμένο με τις αρχές και τον επαναστατικό συνομωτισμό των καρμπονάρων και σχετίζεται με την παροικία του Λιβόρνο όπου είχε δημιουργηθεί επαναστατικός πυρήνας. Το κείμενο ξεκαθαρίζει απόλυτα της κοινωνικές δυνάμεις που βρίσκονταν στον ελλαδικό χώρο που ήταν η αστική τάξη που παρήγαγε και είχε καταντήσει αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης από τον Σουλτάνο και τους Τούρκους φεουδάρχες μαζί με τους κοτζαμπάσηδες, το ιερατείο και τους φαναριώτες. Όπως ανέφερε, «η ιστορική αλήθεια και η ανάγκη της γνώσης θα πρέπει να λάβει υπόψιν την αναισθησία των αρχόντων και την κατάντια του κλήρου. Την φιλοχρηματία τους, τις συναλλαγές τους με τους Οθωμανούς, τις ακολασίες και τις προδοσίες τους, την λήστευση των χωρικών από τους κοκαλοπωλητές των άγιων λειψάνων. Η ελευθερία για τους άρχοντες και τους ιεροκήρυκες είναι θανάσιμο αμάρτημα. Το κατάντημα τους είναι η πρώτη αιτία της καθυστέρησης του λυτρωμού». Η Νομαρχία μάλιστα έκανε ένα βήμα μπροστά σε σχέση με τον Ρήγα που πίστευε ότι ο Ναπολέοντας θα ήταν καταλύτης για την απελευθέρωση. Με καθαρό τρόπο επιχειρούσε να απαλλάξει τους ραγιάδες από αυταπάτες για ξένες επεμβάσεις που θα είχαν δήθεν σαν αποτέλεσμα την απελευθέρωσή τους τοποθετώντας το ζήτημα της απελευθέρωσης σε εγχώρια βάση Κατά το παράδειγμα των επαναστατικών κινημάτων της Ευρώπης σχηματίστηκαν και μυστικές εταιρείες όπως το ελληνόγλωσσο ξενοδοχείο στο Παρίσι το 1809 και η φιλόμουσος εταιρεία στην Αθήνα το 1812 που με πρόσχημα την πολιτισμική ανάπτυξη των Ελλήνων προετοίμαζαν την επανάσταση.

Σπουδαιότερη ήταν η Φιλική Εταιρεία που ιδρύθηκε στην Οδησσό το 1814 .Στην Οδησσό από το 1712 άκμαζε μια από τις πιο ανθηρές και δυναμικές παροικίες εκείνα τα χρόνια. Εμπνευστές και εμψυχωτές της εταιρείας ήταν δύο έμποροι με μικρό κύκλο εργασιών, ο Νικόλαος Σκουφάς από το Κομπότι Άρτας, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Ιωάννινα που ήταν γιος γουναρά. Ο Τσακαλωφ ήταν διανοούμενος και είχε αναμειχθεί στο Παρίσι στην κίνηση του Ελληνόγλωσσου Ξενοδοχείου. Και οι τρεις ανήκαν στο στρώμα των μικροαστών και είχαν έντονη λαϊκή απόκλιση. Σαν κύριο καθήκον της η φιλική εταιρεία χάραξε την ένοπλη εθνικοαπελευθερωτική εξέγερση των Ελλήνων σε στενή επαφή και συνεργασία με τους υπόλοιπους βαλκανικούς λαούς. Αντικειμενικός στόχος η δημιουργία ελεύθερου ελληνικού κράτους που θα συνόρευε με επίσης ελεύθερα και ανεξάρτητα βαλκανικά κράτη. Στο πυρήνα της εταιρείας βρισκόταν η αστική τάξη και αρχικά αποκλείονταν οι προεστοί και οι αρχιερείς γιατί είχαν υλική ωφέλεια από τους Τούρκους. Στην συνέχεια όμως μυήθηκαν και αυτοί επειδή θα μπορούσαν να παρακινήσουν το λαό και να συνεισφέρουν οικονομικά. Στην εταιρεία εντάχθηκαν και πολλοί Σέρβοι, Βούλγαροι, Μολδαβοί και Βλάχοι. Η πρωτοπορία της Φιλικής εταιρείας ήταν η αστική τάξη αντίθετα με διαφόρους ισχυρισμούς, ότι δηλαδή σε αυτήν, στην πρωτοπορία,ήταν και μερικοί προύχοντες και ιερωμένοι. Όπως άλλωστε αναφέρουν επιφανείς ιστορικοί την σύλληψη και την εφαρμογή της ιδέας της φιλικής εταιρείας συνέλαβαν οι έμποροι. Εκτός από την αστική τάξη και άλλες κοινωνικές δυνάμεις τάχθηκαν υπέρ ή κατα της επανάστασης.

Η Εκκλησία που ήταν αναπόσπαστο τμήμα των οθωμανικών φεουδαρχικών δομών εξουσίας, ήταν επιφορτισμένη με συγκεκριμένα διοικητικά καθήκοντα, εξουσίες και αρμοδιότητες. Ανάμεσα τους ήταν η διατήρηση της τάξης στους πληθυσμούς που είχε επιρροή. Έτσι, το Πατριαρχείο αρχικά, όχι μόνο δεν ευνόησε, αλλά καταδίκασε και κατέστειλε κάθε απελευθερωτική ιδέα ή κίνηση. Κύριο όπλο του ο αφορισμός που το χρησιμοποίησε για αυτούς που συμμετείχαν στα Ορλοφικά, για τις εξεγέρσεις του 1807-1808, για την εξέγερση των Σουλιωτών, της Μολδοβλαχίας και τις ίδιας της επανάστασης. Όμως σημαντικό μέρος, κυρίως του κατώτερου κλήρου, δε συντάχθηκε με τη γραμμή του Πατριαρχείου, μετέχοντας ενεργά στην Επανάσταση.
Ορισμένα κατάλοιπα της βυζαντινής αυτοκρατορίας που βρίσκονταν συγκεντρωμένα γύρω απο το πατριαρχείο, οι Φαναριώτες είχαν αποκτήσει σημαντικό πλούτο μέσω του εμπορίου. Οι Οθωμανοί τους είχαν παραχωρήσει το δικαίωμα στην μόρφωση και στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και από αυτό στρατολογούσαν υπαλλήλους για την δημόσια διοίκηση και της εξωτερικές υποθέσεις. Οι Τούρκοι τους εμπιστεύονταν τις ευθύνες του Δραγουμάνου του Στόλου. Αυτή η θέση ήταν το εφαλτήριο για να αναρριχηθούν σε διπλωματικά κυρίως αξιώματα. Η στάση τους απέναντι στην Επανάσταση επίσης δεν ήταν ενιαία. Ορισμένοι υιοθετούσαν την προοπτική της ένοπλης εξέγερσης και συγκρότησης ενός ανεξάρτητου αστικού κράτους. Οι περισσότεροι, όμως, υποστήριζαν μια πολιτική «εκ των έσω διάβρωσης» της οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπου η ελληνική αστική τάξη θα κυριαρχούσε σταδιακά οικονομικά και πολιτικά.
Οι κοτζαμπάσηδες στελέχωναν το κατώτερο τμήμα της οθωμανικής διοικητικής ιεραρχίας. Μεταξύ άλλων, ήταν υπεύθυνοι για τη διαχείριση της κοινοτικής περιουσίας, για την απονομή δικαιοσύνης σε μια σειρά θέματα, για την είσπραξη των φόρων και βεβαίως για την καταστολή των χωρικών στις περιοχές υπ’ ευθύνη τους. Έτσι κράτησαν διφορούμενη στάση απέναντι στην επανάσταση. Από τη μια διέθεταν προνόμια και καθήκοντα συνυφασμένα με το υπάρχον οθωμανικό καθεστώς. Από την άλλη είχαν υλικό συμφέρον για την ανατροπή του. Έτσι, άλλοι εντάχθηκαν στις γραμμές της Φιλικής, άλλοι κράτησαν στάση επιφυλακτική και άλλοι τάχθηκαν εναντίον.
Από το τέλος του 1820 ο Παπαφλέσσας, απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας στον Μοριά, ήταν εξουσιοδοτημένος να προετοιμάσει τις συνειδήσεις έχοντας να αντιμετωπίσει και την στρατηγική της αναμονής όπως έχει αποκαλεστεί, μέσα από την οποία οι πρόκριτοι και οι κοτζαμπάσηδες έκαναν λόγο για την ανάγκη μορφωτικής και πολιτικής προετοιμασίας αλλά και για την ανάγκη εγγυήσεων υποστήριξης από ξένες δυνάμεις. Το αρχικό σχέδιο της φιλικής εταιρείας ήταν η επανάσταση να ξεκινήσει από την Πελοπόννησο όπου υπήρχαν συμπαγής ελληνικοί πληθυσμοί και επιπρόσθετα δεν υπήρχαν μεγάλες οθωμανικές δυνάμεις αφού σημαντικός αριθμός ήταν ήδη σε εκστρατεία στην Ήπειρο για να αντιμετωπιστεί ο Αλί Πασάς. Ωστόσο έφτασαν ανησυχητικές πληροφορίες ότι η Πύλη είχε μάθει τα σχέδια των επαναστατών. Τότε ο Υψηλάντης αποφάσισε να ξεκινήσει άμεσα την επανάσταση από την Βλαχία. Εκδόθηκαν τρεις προκηρύξεις με τις οποίες καλούνταν οι ραγιάδες να αποτινάξουν τον αφόρητο ζυγό και να ελευθερώσουν την πατρίδα. Αμέσως ξεκίνησαν εντατικές προετοιμασίες για την οργάνωση της εξέγερσης και στις 22 Φεβρουαρίου 1821 το κίνημα που το αποτελούσαν πέντε χιλιάδες ένοπλοι ξεκίνησε .

Το πρώτο δεκαήμερο του Μαρτίου σε διαφορετικά σημεία της Πελοποννήσου επαναστάτες επιτέθηκαν στις Τουρκικές φρουρές. Στις 17 Μαρτίου 1821 στην Αρεόπολη της Μάνης σηκώθηκαν τα λάβαρα της επανάστασης κατά των Τούρκων. Λέγεται πώς το σύμβολο πάνω στα λάβαρα ήταν ένας μαύρος σταυρός σε κόκκινο φόντο. Εκείνη την στιγμή πάντως ξεκίνησε η ελληνική επανάσταση ενάντια στην Οθωμανική κατοχή. Την ίδια μέρα στη Πελοπόννησο κυρίως σημειώθηκαν και άλλες επαναστατικές ενέργειες. Στα Καλάβρυτα υπήρχε αναβρασμός και δεν άργησαν οι σποραδικές ένοπλες αψιμαχίες με την φρουρά της πόλης. Έξω από την Τρίπολη ένοπλη σκότωσαν τρεις Οθωμανούς αξιωματούχους Στην Πάτρα τα επεισόδια ήταν εντονότερα όπως και σε χωριά γύρω από το Αίγιο που διάφορες ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ξεσηκώθηκαν οι φτωχοί αγρότες κραδαίνοντας τσεκούρια και δρεπάνια. Στις 23 Μαρτίου επαναστατικά στρατεύματα μπήκαν στην Καλαμάτα. Το μεσημέρι οι καμπάνες της πόλης άρχισαν να κτυπούν ενώ η Μεσσηνιακή Σύγκλητος εξέδωσε την «Προειδοποίησιν προς τας ευρωπαϊκάς αυλάς», με την οποία γνωστοποίησε την Ελληνική Επανάσταση. Την ίδια μέρα έπεσε στα χέρια των εξεγερμένων Ελλήνων και η Βοστίτσα, το σημερινό Αίγιο.
Ενώ σημειώνονταν οι πρώτες επιτυχίες των επαναστατημένων στην Ελλάδα, στις 23 Μαρτίου του 21 ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ αφόρισε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τους επαναστάτες της Μολδοβλαχίας που είχαν υψώσει την σημαία της επανάστασης μέσα στο Βουκουρέστι και τύπωσαν προκήρυξη που καλούσαν στα όπλα κατά των Τούρκων τον ντόπιο πληθυσμό. Η επανάσταση του 1821 ήταν πια γεγονός. «Ας εξετάση διακεκριμένως οποιοσδήποτε έλαβεν μέρος εις την Επανάστασιν, και θέλει ίδει ότι η τάξις των ξενιτευμένων λογιοτάτων και εμπόρων είναι ήτις πρώτη ετόλμησεν και εκίνησεν τον μοχλόν τούτον και έμβασεν και τους Προεστούς και τους Αρματολούς εις τα αίματα.».Ετσι περιγράφει την κινητήρια δύναμη της Επανάστασης του 1821 ένας εκ των πρωταγωνιστών της, ο Σερραίος επαναστάτης Ν. Κασομούλης, καταδεικνύοντας το κοινωνικό της περιεχόμενο. Εκτοτε, αυτό εκτοπίστηκε από την κρατούσα ιστοριογραφία, για να κυριαρχήσουν το θρησκευτικό και μια «υπερταξική» έννοια του εθνικού ως αποκλειστικά κίνητρα της Επανάστασης.

Σε κάθε ιστορική εποχή, μια κοινωνική τάξη προβάλλει ως πρωτοπόρα, αποτελώντας την ηγέτιδα δύναμη – μοχλό της κοινωνικής προόδου. Ο ρόλος αυτός ανήκε στην αστική τάξη, η οποία διαμορφώθηκε και αναπτύχθηκε στα πλαίσια του φεουδαρχικού συστήματος. Σε μια μακρόχρονη πορεία, οι φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής έγιναν εμπόδιο για την περαιτέρω ανάπτυξη των νέων παραγωγικών δυνάμεων, των καπιταλιστικών. Έπρεπε, λοιπόν, να σπάσουν. Και έσπασαν, με τη νίκη των αστικών επαναστάσεων, οι οποίες συνέτριψαν τη φεουδαρχική εξουσία και συγκρότησαν τα αστικά έθνη – κράτη. Η ελληνική επανάσταση του 1821 δε διέφερε ως προς αυτό, από τις αντίστοιχες επαναστάσεις και κινήματα που σημειώθηκαν σε μια σειρά χώρες το ίδιο διάστημα. Βεβαίως, πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες οθωμανικής κατάκτησης, με ηγετική δύναμη την ελληνόφωνη χριστιανική αστική τάξη. Ήταν, επομένως, εθνικοαπελευθερωτική στη μορφή και αστικοδημοκρατική στο περιεχόμενο. Όπως σε όλες τις αστικές επαναστάσεις, έτσι και στην ελληνική του 1821, πήραν μέρος, ως κινητήριες δυνάμεις, οι πλατιές μάζες της αγροτιάς, καθώς και η μικρή ακόμα αριθμητικά εργατική τάξη όπως οι ναύτες οι τεχνίτες. Ο μαζικός λαϊκός ηρωισμός, ακόμα και μεταξύ των αμάχων, η συλλογική δράση που έλαβε όλες τις μορφές πάλης – και κυρίως την ένοπλη – η αυτοθυσία, σφράγισαν τον πολυετή αγώνα, αφήνοντας πίσω διαχρονικά διδάγματα.
του Παυλου Δημητσάνου