Τριαντάφυλλος Δ. Βαΐτσης Περιβάλλον (μια διαφορετική προσέγγιση)

Περιβάλλον (μια διαφορετική προσέγγιση)

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από ομιλία του Τριαντάφυλλου Βαΐτση στην ημερίδα του Δικτύου Λόγου και Πράξης που έγινε την Τετάρτη 14 Δεκεμβρίου 2011, στην Ξάνθη, με κεντρικό θέμα «Πόλη – Πολιτική – Πολιτισμός» και στο οποίο γίνεται προσπάθεια μιας φιλοσοφική προσέγγισης του περιβάλλοντος και τίθενται διάφορα ερωτήματα, η αναζήτηση των οποίων θα μας κάνει όλο και περισσότερο περιβαλλοντικά ηθικούς και ευαισθητοποιημένους.

Επειδή το Δίκτυο Λόγου και Πράξης ασχολείται με καινοτόμες ιδέες και αποτελεί το ίδιο μια καινοτομία, αποφάσισα η σημερινή μου ομιλία (με θέμα το περιβάλλον) να είναι και αυτή διαφορετική από μια κλασσική εισήγηση, η οποία θα περιείχε ορισμούς του περιβάλλοντος, της αειφόρου ανάπτυξης, των οικοσυστημάτων κλπ. Θα προσπαθήσω να κάνω μια φιλοσοφική προσέγγιση του περιβάλλοντος και να θέσω διάφορα ερωτήματα, η αναζήτηση των οποίων θα μας κάνει όλο και περισσότερο περιβαλλοντικά ηθικούς και ευαισθητοποιημένους.

Θα ήθελα να χρησιμοποιήσω τον τίτλο ενός βιβλίου του καθηγητή μου, πατήρ Γεώργιου Αναγνωστόπουλου. Το βιβλίο αυτό είχε τον τίτλο «Η φύση της φύσεως και το αφύσικο της φυσικότητας». Προσωπικά θεωρώ πως είναι ο πιο ωραίος τίτλος που έχω ακούσει.

 Στο πρώτο μέρος του τίτλου, ο Πατέρας Γεώργιος (λέκτορας τότε – 1996 – αναπληρωτής καθηγητής τώρα) χρησιμοποιεί δύο σημασίες της λέξης «φύση», θέλοντας να μας βάλει σε έναν προβληματισμό του τι είναι φύση και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της. Η λέξη αυτή παράγεται από το ρήμα «φύω», το οποίο σημαίνει μεταξύ των άλλων γεννώ. Εκτός αυτού, η λέξη χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα υποδηλώνοντας την ουσία των πραγμάτων, την πηγή της κίνησης αλλά και την ύλη από την οποία αποτελείται το σύνολο των έμβιων και των άβιων.

Μια επικαιροποίηση των ερμηνειών της λέξης φύση θα συμπεριελάμβανε σίγουρα περισσότερα πράγματα από ότι στην αρχαιότητα καθώς η ανθρωπότητα έχει αλλάξει (για παράδειγμα, στην αρχαιότητα δεν υπήρχε ο ηλεκτρονικός κόσμος, ο οποίος αποτελεί σχεδόν μια ξεχωριστή «οντότητα» στις μέρες μας).

Το δεύτερο μέρος του τίτλου είναι το «αφύσικο της φυσικότητας». Τι θεωρείται φυσικό και τι αφύσικο; Μήπως είναι κι αυτό σχετικό; Στην αρχαιότητα ήταν σίγουρα αφύσικο και αδιανόητο να επικοινωνείς με κάποιον από απόσταση μ’ ένα κινητό τηλέφωνο. Σήμερα είναι καθημερινότητα. Πριν μερικά χρόνια, για όλους, ήταν ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας η τηλεμεταφορά που βλέπαμε στη σειρά Star Trek. Κι όμως, σ’ ένα εργαστήριο στην Αμερική, κατάφεραν να τηλεμεταφέρουν ένα ηλεκτρόνιο, το οποίο έχει μάζα. Συνεπώς δεν είναι ανέφικτο ή αφύσικο. Πως όμως θα μεταφερθεί η ανθρώπινη υπόσταση, η ψυχή; Μπορεί να γίνει κι αυτό. Θα δούμε.

Η φύση λοιπόν είναι ένα δυναμικό στοιχείο από μόνη της αλλά το maximum της δυναμικότητας (σε μια σχετικά μικρή κλίμακα χρόνου) εντοπίζεται στην ανθρωπότητα. Η εξέλιξη του ανθρώπου έχει σαφέστατα πιο γρήγορους ρυθμούς από τα υπόλοιπα στοιχεία της φύσης. Το θέμα είναι να προσαρμοζόμαστε αλλά και να προσαρμόζουμε τις αλλαγές έτσι ώστε να μη δημιουργούμε απότομες διαταραχές στη φύση, στο περιβάλλον. Κι όταν λέω περιβάλλον, σ’ αυτό το σημείο, συμπεριλαμβάνω το σύνολο των μορφών που έχει στην εποχή μας, όπως παράδειγμα το φυσικό περιβάλλον, το κοινωνικό, το αστικό, το πολιτιστικό, το οικονομικό, το πολιτικό, το ιστορικό, το αρχιτεκτονικό κλπ.

Μ’ αυτόν τον τρόπο δένεται η ομιλία με το γενικότερο θέμα της ημερίδας: Πόλη, Πολιτική, Πολιτισμός. Όλα αυτά τα «περιβάλλοντα», που μόλις ανέφερα, συνυπάρχουν και στην ουσία συνθέτουν οποιαδήποτε πόλη. Η πόλη, με τις ιδιαιτερότητές της, μας υποδεικνύει κανόνες που θα πρέπει να τους λάβουμε υπόψη και να χαράξουμε τέτοια πολιτική ώστε να έχουμε το δικαίωμα να μιλάμε για πολιτισμό. Ή αλλιώς, πρέπει να χαράξουμε μια πολιτική η οποία θα συμβαδίζει με την έννοια του πολιτισμού και θα σέβεται αλλά και θα προστατεύει την κάθε πόλη μας.

Τέλος, θα ήθελα να κλείσω με ένα απόσπασμα από ένα κείμενο του David Brower:

 «Ας πάρουμε τις έξι μέρες της Γένεσης σαν εικόνα για την αναπαράσταση εκείνου που, στην πραγματικότητα, πραγματοποιήθηκε σε τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια: μια μέρα είναι επομένως ίση με εξακόσια εξήντα εκατομμύρια χρόνια. Ο πλανήτης μας γεννήθηκε τη Δευτέρα, την ώρα μηδέν. Τη Δευτέρα, την Τρίτη και την Τετάρτη, μέχρι το μεσημέρι, η γη σχηματίζεται. Η ζωή αρχίζει την Τετάρτη το μεσημέρι και αναπτύσσεται σε όλη της την οργανική ομορφιά στη διάρκεια των τριών επομένων ημερών. Το Σάββατο στις τέσσερις το απόγευμα μόλις, εμφανίζονται τα μεγάλα ερπετά.

Πέντε ώρες αργότερα, στις εννιά το βράδυ, όταν τα δέντρα σεκόγια βγαίνουν από τη γη, τα μεγάλα ερπετά εξαφανίζονται. Ο άνθρωπος δεν εμφανίζεται παρά το Σάββατο το βράδυ, μεσάνυχτα παρά τρία λεπτά. Ένα τέταρτο του δευτερολέπτου πριν από τα μεσάνυχτα, γεννιέται ο Χριστός. Ένα τεσσαρακοστό του δευτερολέπτου πριν από τα μεσάνυχτα, αρχίζει η βιομηχανική επανάσταση. Τώρα είναι μεσάνυχτα, Σάββατο βράδυ, και περιτριγυριζόμαστε από ανθρώπους που πιστεύουν ότι, αυτό που κάνουν εδώ και ένα τεσσαρακοστό του δευτερολέπτου μπορεί να διαρκέσει επ’ αόριστο…».

Οι προβληματισμοί... είναι για όλους!!!

                                                                                                                Τριαντάφυλλος Δ. Βαΐτσης