ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΜΕΤΟΧΗ ΡΕ, ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΜΑΙ!

Ναι καλά, το τραπεζικό σύστημα και οι καταθέτες και η ρευστότητα. Ποιο σύστημα μωρέ; Δεν είμαι μετοχή, άνθρωπος είμαι. Σε ποιο χρηματιστήριο με διαπραγματεύονται και λένε ότι η ζωή μου σήμερα κοστίζει πιο χαμηλά από του Γερμανού ή του Γάλλου;

Ποιος τους είπε ότι μπορούν να με οδηγούν στην εξαθλίωση και στην αυτοκτονία; Ποιος τους είπε ότι μπορούν να ρίχνουν την αξιοπρέπειά μου σε «ιστορικό χαμηλό επίπεδο»; Γιατί πρέπει να πλουτίσουν κι άλλο ο Λάτσης, ο Κωστόπουλος, ο Σάλλας και οι λοιποί τραπεζίτες, την ίδια ώρα που κλείνουν καθημερινά εκατοντάδες μικρές επιχειρήσεις και βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού άλλες τόσες; Τι είναι οι τραπεζίτες;....
http://anarhogatoulis.blogspot.com/2012/05/blog-post_3680.html?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed%3A+blogspot%2FGNOKa+%28%CE%91%CE%9D%CE%91%CE%A1%CE%A7%CE%9F%CE%93%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%9B%CE%97%CE%A3%29
Μήπως κι ο Λαυρεντιάδης, τραπεζίτης δεν ήταν; Την ώρα που στην Ελλάδα εκκρεμούν σε βάρος του πέντε κακουργηματικού χαρακτήρα αδικήματα έφτασε μέχρι και αίτημα δικαστικής συνδρομής από το Λιχτενστάιν που αναζητά στοιχεία σε βάρος του για ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Σιγά τους τραπεζίτες ρε σεις!

Κι από την άλλη, ας πλουτίσουν, αλλά ας πλουτίσουν με τα δικά τους λεφτά, όχι με τα δικά μου. Όχι με αυτά που δανείζονται στο όνομά μου και με λιώνουν, με εκβιάζουν, με βιάζουν για να τα πάρουν πίσω οι τοκογλύφοι.

Ποια ρευστότητα; Ποια αγορά; Η αγορά ψοφάει. Με τα κάρα τα μαζεύουν τα νεκρά μικρομάγαζα και τα στέλνουν στους ομαδικούς τάφους που άνοιξαν οι τραπεζίτες και το ΠΑΣΟΚ με τη ΝΔ. Αδιάβαστες πεθαίνουν οι μικρές επιχειρήσεις, που ήταν ο κορμός της αγοράς.
Πότε έδωσαν δάνεια για ανάπτυξη οι τράπεζες; Δάνεια στραγγαλισμού έδιναν. Και σήμερα ούτε καν δίνουν, καθώς ισχύει στην κυριολεξία το ανέκδοτο ότι οι τράπεζες με τους όρους που βάζουν, δανείζουν μόνο όσους δεν έχουν ανάγκη από δάνεια.

Δε μ’ ενδιαφέρει καθόλου αν καταρρεύσει το τραπεζικό σύστημα. Συντρίμμια να γίνει. Όπως καίγονται και ζορίζονται μην τυχόν και πάθουν κάτι οι τράπεζες αυτοί που έχουν συμφέροντα από την ύπαρξη και τον πλουτισμό τους, έτσι ακριβώς δε με χαλάει καθόλου να καταστραφούν, εμένα που δεν έχω ούτε ένα ευρώ κατάθεση και κανένα συμφέρον.


Δε θέλω τράπεζες ρε! Τη ζωή μου θέλω κι όταν κινδυνέψει να έχω νοσοκομείο. Μπροστά μου, σε δημόσιο νοσοκομείο ζητούσε η γιαγιά από την καθαρίστρια χαρτί να σκουπιστεί έξω από την τουαλέτα και η καθαρίστρια τής απαντούσε «δεν έχουμε χαρτί. Τα βάζουμε και τα κλέβουν και δε μας δίνουν άλλα». Χαρτί τουαλέτας ρε! Να σκουπιστεί η γριά που ξεκωλώθηκε να δουλεύει μια ζωή και να πληρώνει ασφαλιστικές εισφορές.

Ποια νυστέρια και γάζες; Εδώ πας με γαστρεντερίτιδα στο νοσοκομείο και μέχρι να σ’ εξετάσουν έχεις γίνει ξεφτίλα σε όλη την αναμονή επειδή ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΧΑΡΤΙ ΝΑ ΣΚΟΥΠΙΣΤΕΙΣ.
Και λέει ο μαλάκας «να σώσουμε τις τράπεζες». Δηλαδή να σώσουμε τα κέρδη. Ποια παραμύθια για μικροκαταθέτες και μαλακίες; Οι περισσότεροι που έχουν μια μικρή καβάντζα, στα σπίτια τους τα έχουν πλέον τα λεφτά και όσοι είναι φραγκάτοι, τα έχουν βγάλει στο εξωτερικό.

Με τις τράπεζες συναλλάσσονται μόνοι όσοι είναι υποχρεωμένοι να το κάνουν από κάτι νόμους του κώλου που δήθεν βγήκαν για να χτυπήσουν τη φοροδιαφυγή και στην τελική η φοροδιαφυγή αυξήθηκε. Αυτοί οι νόμοι το μόνο που εξασφάλισαν είναι πελάτες στις τράπεζες. Υποχρεωτικές παρουσίες για να έχουν κίνηση τα μαυσωλεία των τοκογλύφων και να θεωρούνται απαραίτητα. Αυτό έκαναν οι νόμοι που φτιάχτηκαν από τραπεζίτες και ψηφίστηκαν από τους βουλευτές των payroll τους.

Τα δάνεια που θα λάβει η Ελλάδα και θα ρίξουν στην πυρά πέντε – έξι γενιές σκλάβων Ελλήνων φθάνουν τα 190 δισ. ευρώ, ενώ η στήριξη των τραπεζών μέχρι τώρα έχει κοστίσει 182 δισ. ευρώ.
Εκεί πήγαν τα λεφτά. Στις τράπεζες και στους τραπεζίτες. Μην τυχόν και κλείσουν. ΝΑ κι αν κλείσουν, ΝΑ κι αν δεν κλείσουν. Επιχειρήσεις είναι οι τράπεζες όπως τόσες και τόσες που έκλεισαν και δε βρέθηκε ούτε μια γραμμή σε ένα κωλομνημόνιο να φροντίσει για αυτούς τους επιχειρηματίες, γι’ αυτούς τους εργαζόμενους που απολύθηκαν. Γιατί κανείς δε στήριξε αυτές τις επιχειρήσεις κι αυτούς τους εργαζόμενους; Γιατί δε δόθηκε ούτε ένα ευρώ για να μείνουν ζωντανοί, ενώ δίνουν 180 δισ. στις τράπεζες;

Γιατί ρε η ζωή του τραπεζίτη είναι πιο σημαντική από τη δική μου;
Γιατί ρε μαλάκα θα πας να ψηφίσεις πάλι τη Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ;
Ας το κάνει αυτός που καίγεται για το «υγιές τραπεζικό σύστημα». Εσένα τι σε κόφτει;
Μια ζωή νταβάδες θα ψάχνεις;
 Ε, στ’ αρχίδια μου κι εσύ, λοιπόν.
 Φτάνει με τις ευγένειες.      
  ΚΑΡΤΕΣΙΟΣ   

Κάλεσμα Ανώνυμου Απελπισμένου

Κάλεσμα Ανώνυμου Απελπισμένου

Σηκώνομαι αρκετά νωρίς το πρωϊ ώστε να μη νιώθω ενοχές πως έχασα ακόμη μια ανατολή, πως ξόδεψα τις πιο δημιουργικές μου ώρες στο κρεβάτι. Φτιάχνω το καθημερινό μου καφεδάκι, κάνοντας κλικ πρώτα στο μέιλ, ύστερα στα sites με τις αγγελίες που 'χω βάλει bookmark. Τίποτε καινούργιο και σήμερα, πέρα απ' τις γνωστές μούφα εταιρίες που ζητούν πρήχτες. Ανοίγω τηλεόραση για να πετύχω γι' άλλη μια φορά τους συνηθισμένους παπαγάλους ν' αναμασάν την ίδια και την ίδια φρασεολογία, να μού θέτουν κουνώντας το δάχτυλο και με δήθεν χαλαρή πρωϊνή διάθεση, τα διλήμματα της εβδομάδας. Φτύνω την οθόνη και βγάζω την πρίζα, ορκιζόμενος για πολλοστή φορά πως δεν θα την ξανανοίξω τη γαμημένη.http://eagainst.com/articles/%CE%BA%CE%AC%CE%BB%CE%B5%CF%83%CE%BC%CE%B1-%CE%B1%CE%BD%CF%8E%CE%BD%CF%85%CE%BC%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%80%CE%B5%CE%BB%CF%80%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%BF%CF%85/

Ανοίγω το ψυγείο, να τσεκάρω τι έχει περισσέψει. Δυο ανοιχτά κουτιά με σάλτσα, λίγα αυγά, φέτες για τοστ και μια μισοτελειωμένη συσκευασία ζαμπονάκι. Και στο ντουλάπι, μακαρόνια κι άλλα ζυμαρικά που 'χα αγοράσει προσφορά, για τις μέρες που θα μαγειρεύω μόνος. Στο τραπέζι, δίπλα στις φέτες με μαρμελάδα που πασάλειψα, δύο απλήρωτοι λογαριασμοί ρεύμα, δύο κοινόχρηστα και μια προειδοποίηση απ΄την εταιρία του ίντερνετ πως έρχεται κόψιμο. Τα κρύβω μέσα στο ντουλάπι, να μην τα βλέπω και χαλιέμαι πάλι. Άσε που χρωστάω και 2 νοίκια. Στο ίδιο ντουλάπι που έχω πρόχειρα ένα πτυχίο κι ένα μεταπτυχιακό στην Ψυχολογία, κάποιες δεκάδες βεβαιώσεις και μοστραρισμένη πάνω πάνω μια κάρτα ανεργίας.

Δυο κολλητάρια έφυγαν ήδη για έξω, κι η πρώην πια κοπέλα μια απ΄τα ίδια. Στο αεροδρόμιο τους χαιρετούσα κι είχαν κάτι μάτια όλο ζωντάνια, σα να πηγαίνουν σ' άλλο πλανήτη όπου όλα ομορφαίνουν. Σκατά, λένε, όμως. Στην Ολλανδία οι δύο ακόμη τριγυρνάνε από γραφείο ευρέσεως σε θερμοκήπια μπας και τους πάρει κανένας, ενώ ακόμα δεν βρήκαν ένα νορμάλ σπίτι ν' αφήσουν τα προικιά που κουβάλησαν μαζί τους. Η κοπελιά στην Αυστραλία, στο σόι της, ακόμη παιδεύεται να βγάλει άδεια εργασίας, εδώ και κάτι μήνες.

Κι εγώ εδώ, από τη μια να ψάχνω για δουλειά και να εισπράττω άκυρα, από την άλλη να μου 'ρχονται ιδέες να κάνω κάτι δικό μου και να μην έχω φράγκα• και στο τέλος να βλέπω από πάνω τον κόσμο γύρω μου να αποκτηνώνεται, κι ως πολιτική θέση να γαυγίζει «έξω οι ξένοι». Όχι «η ξένη» όμως, γιατί κι η φουκαριάρα η Ρωσίδα που αναγκάζεται να τους κωλοτρίβεται στο μπαράκι πιο κάτω, ξένη είναι. Τέτοιοι τύποι (που δεν είναι και λίγοι), όταν λένε «ξένοι» εννοούν όσους δεν τους εκμεταλλεύονται κι όσες δεν χουφτώνουν. Κι αν αυτή η μερίδα του κόσμου, δεν είναι τόσο μεγάλη όσο μας την παρουσιάζουν οι τηλεαστέρες, έχω και τους άλλους που τους βλέπω καθημερινά, της διπλανής πόρτας που λέμε, τους πασόκους που βρίζουν το Σύριζα, τους δεξιούς του Σαμαρικού θιάσου που βρίζουν τον Τσίπρα, τους νυν και πρώην κνίτες που τα βάζουν με τους θιασώτες του δίκαιου καπιταλισμού (πάλι δηλαδή τον Σύριζα), τους συντρόφους απ' τα ΕΑΑΚ (Ανταρσύα ντε) να λένε κι αυτοί για τον Σύριζα, και τους συριζαίους να προσπαθούν να συμβιβάσουν όσα έλεγαν ως υποστηρικτές κόμματος διαμαρτυρίας με αυτά που πρέπει να πουν τώρα που το κόμμα τους οδεύει για εξουσία.

Κι οι αναρχικοί; Αυτοί, να έχουν μπλέξει σε χίλια μέτωπα...Από τη μια να κυνηγάν φασιστομαλάκες που αφού τελειώσαν οι καγκουριές στα κλαμπ κι η χλίδα με τα τούρμπο αμαξάκια, ξοδεύουν την όποια κινητικότητα του γκαζοντενεκέ που έχουν αντί για κεφάλι στο πώς θα ξεκοιλιάσουν Αφγανούς. Από την άλλη να προστατέψουν τα αυτόνομα στέκια που έχουν ξεφυτρώσει σα μανιτάρια μετά το Δεκέμβρη του '08, από τις επιθέσεις των μπάτσων. Επίσης, να οργανώσουν εκδηλώσεις, συζητήσεις μπας και πάει μπροστά κάποιο κίνημα από τα κάτω. Να παρευρεθούν ως αλληλέγγυοι σε συλλήψεις συντρόφων, που έχουμε χάσει το μέτρημα σχετικά με το πόσοι είναι προφυλακισμένοι (ή και καταδικασμένοι ) με τρελές κατηγορίες, χωρίς αποδείξεις, χωρίς τίποτε. Βλέπεις, σ' αυτή τη χώρα ο Χριστοφοράκος φεύγει ταξιδάκια στο Μπέρλιν, κι ο Σίμος μπαίνει φυλακή για χρόνια ώστε να αθωωθεί σήμερα. Κάποτε το «πουτάνα κοινωνία», το λέγαμε χάριν αστεϊσμού. Σήμερα λέω Πουτάνα Κοινωνία και γεμίζει το στόμα μου οργή κι αγανάκτηση και θλίψη κι απελπισία και ό,τι άλλο σκέφτεσαι βάλτο μέσα...

Ακούω ευχές για επανάσταση και με πιάνουν τα γέλια, εμένα που πριν λίγα χρόνια ονειρευόμουν με τα μάτια ανοιχτά κατειλλημένες σχολές, φουγάρα από εργοστάσια να ατμίζουν επαναστατικό καπνό, συνελεύσεις στημένες και λόγους εμπνευσμένους ν' ακούγονται εκεί, πιτσιρικάδες να συγκρούονται με μπάτσους και να τους αναγκάζουν σε τρεχάλα, σχέδια για την επόμενη μέρα να πέφτουν στα τραπέζια κι ερωτευμένα πιτσουνάκια να κυλιούνται στα χορτάρια όλης της χώρας• ονειρευόμουνα πολλά ο Μαλάκας. Και τώρα...να περιμένω τα συνδικάτα των χαραμοφάηδων να κυρήξουν καμιά απεργία, να βγούμε να κάνουμε βολτίτσα. Να περιμένω κάτι επίδοξους ηγετίσκους να τα βρούνε σχετικά με το ποιό πανό θα μπει μπροστά και ποιο προσυμφωνημένο με τους κρατικούς μηχανισμούς δρομολόγιο θ' ακολουθήσουμε. Να φωνάζω τα ίδια και τα ίδια ξεπερασμένα συνθήματα γι' αφεντικά, αστούς και κεφαλαιοκράτες. Ξεχάσαμε, σαν το ΚΚΕ, να προσαρμοστούμε στο ότι τα αφεντικά ζουν στο Αμέρικα, το κεφάλαιο τους είναι στο Γιβραλτάρ ή στη χώρα που κάνουνε ρολόγια δεν είναι εχθροί, αλλά άνθρωποι με τους οποίους θα συμβιώσουμε και δεν θα τους κρεμάσουμε, ούτε αυτούς, ούτε τους μπάτσους, ούτε τους πολιτικούς, γιατί αν το κάναμε θα γινόμασταν ίδιοι με τα μούτρα τους. Που σκατά είν' η φαντασία; Λέμε για νέα γενιά, κι αναπαράγουμε τα συνθήματα, τις ιδέες, τα στερεότυπα που μας παρέδωσε η προηγούμενη γενιά. Ναι, αυτή που έζησε την καταναλωτική ευημερία και δεν έβγαλε κιχ για να την τελειώσει. Αυτήν που όταν τα (σήμερα τα λένε τοκογλυφικά) δάνεια έρεαν στα βύσματα και στις επιδοτήσεις και στα επιδόματα και όπου φανταστείς, έβγαζαν το σκασμό βουλώνοντας το στόμα με χρήμα. Λίγοι μιλούσαν, λίγοι άκουγαν...έτσι πάει. Σήμερα που μιλάν πολλοί, και ακούν πολλοί, υπάρχει σύχγυση επικοινωνίας. Μια μέση λύση δεν μας ταίριαξε ποτέ.

Κι αν φαίνομαι απογοητευμένος, είναι επειδή φαίνομαι και αδυνατισμένος. Είναι επειδή χάνω την ελπίδα για ένα μέλλον αλλιώτικο απ' αυτό που μου υπόσχεται ο κάθε τραπεζίτης.. Είναι επειδή χάνω την ελπίδα και για τη μάνα μου και τον γείτονα, που τόσα έχω περάσει μαζί της και μαζί του. Είναι επειδή χάνω την ελπίδα μου και γι΄αυτόν κι αυτήν που δεν γνώρισα ποτέ, επειδή πάντα θα ήθελα να τον ή την γνωρίσω χαρούμενο/η κι όχι μέσα στη μιζέρια. Περιμένω από σένα, ναι, είναι αλήθεια. Περιμένω από σένα, που 'σαι ακόμα ελπιδοφόρος, που 'χεις ακόμα πολύ ζωντάνια μέσα σου, να βγεις και να με παρασύρεις. Περιμένω από όσους φόρεσαν κουκούλα να μου προσφέρουν κι εμένα μία, γιατί ενάντια στον απρόσωπο δυνάστη, θα πάω κι εγώ ανώνυμος επαναστάτης. Περιμένω από όσους δεν μασάνε από τα παραμύθια των μίντια, από αυτούς που έχουν τα κότσια να συγκρουστούν για τους εαυτούς τους και για μένα, να χαλάσουμε παρέα αυτή την κοινωνική ραθυμία, αυτό το μακρόσυρτο θάνατο. Δεν έχω την επόμενη μέρα σχεδιασμένη σε τεφτέρι, μην μου το ζητάς αυτό, γιατί δεν θα στο δώσω ακόμη κι αν μπορούσα να το κάνω. Θα την δημιουργήσω την επόμενη μέρα, παρέα με το φιλαράκο που ανέφερα παραπάνω. Και μην με κατηγορήσεις ότι σκέφτομαι με τη λογική του βλέποντας και κάνοντας, γιατί είμαι της λογικής του Πράττοντας και Αμφισβητώντας.

Θα συναντηθούμε στο δρόμο της πράξης
Θα μιλήσουμε στους διαλόγους της αμφισβήτησης
Τον Ιούνη που μας έρχεται ας σηκώσουμε τους γείτονες στο πόδι. Η ησυχία είναι για τους ήσυχους, η ασφάλεια για τους ασφαλίτες, και η επανάσταση για εμάς τους λυσσασμένους. Επαναστάτησε ρε! Μπορώ!

Χρέος: τα πρώτα 5000 χρόνια

http://eagainst.com/articles/debt-the-first-five-thousand-years/Ο ανθρωπολόγος David Graeber λέει ότι μονάχα διαμέσου μιας γενικής ιστορικής κατανόησης του χρέους και της σχέσης του με τη βία, μπορούμε να εκτιμήσουμε την εποχή μας που τώρα γεννιέται. Εδώ προσπαθεί να καλύψει το ιστορικό μας κενό.

Αυτό που ακολουθεί, είναι ένα απόσπασμα ενός κατά πολύ μεγαλύτερου σχεδίου έρευνας, σχετικά με το χρέος και το πιστωτικό χρήμα στην ανθρώπινη ιστορία. Το πρώτο και συναρπαστικό συμπέρασμα αυτού του σχεδίου έρευνας είναι ότι κατά τη μελέτη της οικονομικής ιστορίας, τείνουμε συστηματικά να αγνοούμε το ρόλο της βίας, τον απόλυτα κεντρικό ρόλο του πολέμου και της δουλείας, στη δημιουργία και σχηματοποίηση των βασικών θεσμών, αυτού που σήμερα αποκαλούμε «οικονομία». Επιπλέον, σημασία έχουν και οι προελεύσεις. Η βία μπορεί να είναι αόρατη, αλλά παραμένει τυπωμένη στη φιλοσοφία της κοινής οικονομικής λογικής μας, στην προφανέστατα αυταπόδεικτη φύση των θεσμών, που απλά ποτέ δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν έξω από το μονοπώλιο της βίας – αλλά και της συστηματικής απειλής της βίας – που διατηρείται από το σύγχρονο κράτος.

Ας ξεκινήσω με το θεσμό της δουλείας, της οποίας ο ρόλος κατά τη γνώμη μου, είναι κομβικός. Τις περισσότερες στιγμές και στους περισσότερους τόπους η δουλεία θεωρείται συνέπεια του πολέμου. Μερικές φορές οι περισσότεροι δούλοι στην πραγματικότητα είναι αιχμάλωτοι πολέμου, άλλες φορές όχι. Παρ’ όλα αυτά σχεδόν όμοια και απαράλλαχτα και στις δύο περιπτώσεις, ο πόλεμος θεωρείται η βάση και η δικαιολόγηση της ύπαρξης αυτού του θεσμού. Αν παραδοθείς στον πόλεμο, αυτό που παραδίδεις είναι η ζωή σου. Ο κατακτητής σου έχει το δικαίωμα να σε σκοτώσει και συχνά το κάνει. Αν επιλέξει να μην το κάνει, τότε κυριολεκτικά του οφείλεις τη ζωή σου. Ένα χρέος που γίνεται αντιληπτό ως απόλυτο, διαρκές, μη εξαγοράσιμο. Μπορεί να σου αφαιρέσει δικαιωματικά ό,τι επιθυμεί. Όλα τα χρέη ή υποχρεώσεις που μπορεί να οφείλεις σε άλλα άτομα (φίλους, οικογένεια, πρώην πολιτικές συμμαχίες), ή άλλα άτομα να οφείλουν σε σένα, θεωρείται ότι σου αφαιρούνται απόλυτα. Το χρέος σου στον ιδιοκτήτη σου είναι πλέον ό,τι υπάρχει.

Αυτού του είδους η λογική έχει τουλάχιστον δύο πολύ ενδιαφέρουσες συνέπειες, αν και μπορεί να ειπωθεί ότι τείνουν προς σχετικά αντίθετες κατευθύνσεις. Πρώτα απ’ όλα ακόμα μια – που πιθανώς την ορίζει – ιδιότητα της δουλείας, είναι ότι οι δούλοι μπορούν να πουληθούν και να αγοραστούν. Σ’ αυτή την περίπτωση το απόλυτο χρέος παύει πλέον (υπό μια άλλη έννοια, αυτή της αγοράς) να είναι απόλυτο. Στην πραγματικότητα μπορεί να ποσοτικοποιηθεί επακριβώς. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι να πιστέψουμε ότι ήταν ακριβώς αυτή η λειτουργία, που κατέστησε ικανό το να δημιουργηθεί κάτι όμοιο με τη σημερινή μορφή του χρήματος, τη στιγμή που αυτό το οποίο οι ανθρωπολόγοι συνήθως αποκαλούσαν «πρωτόγονο χρήμα», αυτό που κανείς βρίσκει σε κοινωνίες δίχως κράτος (τα φτερά που χρησιμοποιούνταν ως χρήμα στα νησιά του Σολομώντα ή τα περιδέραια από κοχύλια οι ινδιάνοι Iroquois αντίστοιχα), περισσότερο χρησιμοποιούνταν για διακανονισμούς γάμων, επίλυση βεντετών και για την ανάμιξη σε άλλου είδους σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, παρά για την αγοραπωλησία αγαθών. Για παράδειγμα, αν η δουλεία είναι χρέος, τότε το χρέος μπορεί να οδηγήσει στη δουλεία. Ένας βαβυλώνιος χωρικός μπορεί να είχε πληρώσει ένα γενναίο ποσό σε ασήμι στα πεθερικά του, για να επισημοποιήσει το γάμο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν του άνηκε η σύζυγός του. Σίγουρα δεν μπορούσε να αγοράσει ή να πουλήσει τη μητέρα των παιδιών του. Όμως όλα αυτά μπορούσαν να αλλάξουν αν αυτός έπαιρνε ένα δάνειο. Αν αποδεικνυόταν επισφαλής, οι πιστωτές του μπορούσαν αρχικά να του κατασχέσουν τα πρόβατα και τα έπιπλά του, έπειτα το σπίτι του, χωράφια, τους οπωρώνες και τελικά να του πάρουν τη σύζυγο, το παιδιά, ακόμα και τον  ίδιο σαν χρεωστικούς «δουλοπάροικους», μέχρι να διευθετηθεί το ζήτημα (το οποίο καθώς οι πόροι του εξαφανιζόταν γινόταν ολοένα και δυσκολότερο). Το χρέος ήταν αυτό που κατέστησε δυνατό να φανταστούμε το χρήμα, ως οτιδήποτε σχετικό με τη σημερινή του έννοια και γι’ αυτό επίσης να γεννήσει αυτό που αποκαλούμε «αγορά»: μια αρένα όπου οτιδήποτε μπορεί να πουληθεί και να αγοραστεί, γιατί όλα τα αντικείμενα (όπως και οι δούλοι) απαξιώνονται από τις προηγούμενες κοινωνικές τους σχέσεις και υπάρχουν μόνο σε σχέση με το χρήμα.

Όμως την ίδια στιγμή η λογική του χρέους ως κατάκτηση μπορεί, όπως προανέφερα, να τείνει προς άλλη κατεύθυνση. Οι βασιλιάδες μέσα στην ιστορία, τείνουν να είναι βαθέως διχασμένοι σχετικά με το ζήτημα να αφήσουν τη λογική του χρέους να καταστεί εκτός ελέγχου. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή είναι εχθρικοί απέναντι στις αγορές. Αντιθέτως τις ενθαρρύνουν κανονικά, για τον απλούστατο λόγο ότι οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να πάρουν με τη μορφή κατάσχεσης, ό,τι χρειάζονται (μετάξι, ρόδες για άρματα, γλώσσες από φλαμίνγκο (εκλεκτό έδεσμα κατά τη ρωμαϊκή αρχαιότητα), λάπις λάζουλι (αλλιώς κυανός λίθος, ένας πολύτιμος λίθος)) απ’ ευθείας από τον υποτελή σ’ αυτές πληθυσμό. Είναι πολύ πιο εύκολο να ενθαρρυνθούν οι αγορές και έπειτα τα αναγκαία αγαθά να αγοραστούν. Οι πρώιμες αγορές συχνά ακολουθούσαν τους στρατούς, ή τις βασιλικές ακολουθίες, ή σχηματίζονταν κοντά σε παλάτια, ή στις παρυφές στρατιωτικών θέσεων. Αυτό στην πραγματικότητα βοηθά στην ερμηνεία της αρκετά συγκεχυμένης συμπεριφοράς των βασιλικών αυλών: αφού οι βασιλιάδες έλεγχαν συνήθως τα ορυχεία χρυσού και ασημιού, ποιο το νόημα να τυπώνεις τα μούτρα σου πάνω σε κομμάτια του προϊόντος που εξορύσσεις (δλδ. να τυπώνεις νομίσματα), να τα ξεφορτώνεσαι στους πολίτες και έπειτα να ζητάς να σου τα δώσουν πίσω υπό τη μορφή φόρων; Έχει νόημα μόνο αν η επιβολή φόρων είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος να επιβάλεις σε όλους να αποκτήσουν και να διατηρούν χρήματα, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η ανάπτυξη των αγορών, καθώς η ύπαρξη των αγορών εξυπηρετούσε γενικότερα. Όμως για τους σκοπούς της ανάλυσής μας το κρίσιμο ερώτημα είναι: πως δικαιολογούνταν αυτοί οι φόροι; Γιατί οι υποτελείς τους χρωστούσαν και ποιο χρέος ξεπλήρωναν όταν τους απέδιδαν; Εδώ επιστρέφουμε ξανά στο δίκαιο της κατάκτησης (στην πραγματικότητα στον αρχαίο κόσμο οι ελεύθεροι πολίτες – είτε στη Μεσοποταμία, είτε στην Ελλάδα ή στη Ρώμη, συνήθως δεν ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν άμεσους φόρους γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, απλά όπως καταλαβαίνει κανείς, απλουστεύω τα πράγματα εδώ). Αν οι βασιλιάδες είχαν εξουσία πάνω στη ζωή και στο θάνατο των υποτελών τους, αποκτημένη από το δίκαιο της κατάκτησης, τότε και το χρέος των υποτελών τους ήταν απόλυτα αέναο. Επίσης τουλάχιστον υπό αυτήν την έννοια, οι σχέσεις μεταξύ των υποτελών ατόμων, τα χρέη που όφειλε το ένα στο άλλο, ήταν ασήμαντα. Το μόνο που υπήρχε ήταν η σχέση τους με το βασιλιά. Αυτό με τη σειρά του εξηγεί γιατί οι βασιλιάδες και ομοίως οι αυτοκράτορες, προσπαθούσαν να ρυθμίσουν τις εξουσίες που είχαν οι αφέντες πάνω στους δούλους και οι πιστωτές πάνω στους οφειλέτες. Το ελάχιστο στο οποίο πάντα θα επέμεναν, αν είχαν τη δύναμη, ήταν αυτά τα φυλακισμένα άτομα που ήδη τους είχε χαριστεί η ζωή, να μην είναι δυνατόν να σκοτωθούν από τους αφέντες τους. Στην πραγματικότητα μόνο οι ηγεμόνες μπορούσαν να έχουν αυθαίρετη εξουσία πάνω στη ζωή και το θάνατο. Το απόλυτο χρέος κάποιου ατόμου ήταν απέναντι στο κράτος. Ήταν το μοναδικό το οποίο ήταν πραγματικά απεριόριστο, που είχε τη δυνατότητα για απόλυτες εγκόσμιες απαιτήσεις.

Ο λόγος που διατυπώνω αυτό, είναι επειδή αυτή η λογική ενυπάρχει σε μας ακόμη. Όταν κάνουμε λόγο για κάποια «κοινωνία» (γαλλική κοινωνία, τζαμαϊκανή κοινωνία), μιλάμε στην πραγματικότητα για ανθρώπους που οργανώνονται υπό την έννοια ενός κράτους – έθνους. Αυτό τέλος πάντων είναι το εννοούμενο μοντέλο. Οι «κοινωνίες» είναι στην πραγματικότητα κράτη, η λογική των κρατών είναι αυτή της κατάκτησης, η λογική της κατάκτησης είναι εν τέλει ταυτόσημη με αυτή της δουλείας. Είναι γεγονός ότι αυτό στα χέρια των υπέρμαχων του κράτους αποκτά ένα νόημα ενός πιο καλοκάγαθου «κοινωνικού χρέους». Ορίστε λοιπόν μια μικρή ιστορία, ένα είδος μύθου. Γεννιόμαστε όλοι με ένα αέναο χρέος στην κοινωνία που μας μεγάλωσε, μας έθρεψε, μας τάισε και μας έντυσε, ένα χρέος σε εκείνους που έχουν πεθάνει προ πολλού και ανακάλυψαν τη γλώσσα και τις παραδόσεις μας, σε όλους εκείνους που έχουν καταστήσει δυνατή την ύπαρξή μας. Στους αρχαίους καιρούς, νομίζαμε ότι το οφείλαμε αυτό στους θεούς (το χρέος αυτό ξεπληρωνόταν με θυσίες, ή η θυσία ήταν απλώς η αποπληρωμή του τόκου, στο τέλος ξεπληρωνόταν με το θάνατο). Αργότερα το χρέος υιοθετήθηκε από το κράτος, ένας θεϊκός θεσμός, με φόρους σε αντικατάσταση των θυσιών και στρατιωτική θητεία σε αντικατάσταση του χρέους της ζωής. Το χρήμα είναι απλά η απτή μορφή αυτού του κοινωνικού χρέους, έτσι όπως γίνεται η διαχείρισή του. Οι κεϋνσιανοί αρέσκονται σ’ αυτού του είδους τη λογική. Το ίδιο ισχύει και για κάποιες τάσεις σοσιαλιστών, σοσιαλδημοκρατών, ακόμα και κρυπτοφασιστών, όπως είναι ο Auguste Comte (ο πρώτος απ’ όσο ξέρω που πραγματικά επινόησε τη φράση «κοινωνικό χρέος»). Όμως αυτή η φιλοσοφία διατρέχει επίσης μεγάλο μέρος της κοινής μας λογικής: πάρτε για παράδειγμα τη φράση: «να πληρώσει το χρέος του στην κοινωνία», ή «ένιωσα ότι χρωστούσα κάτι στη χώρα μου», ή «ήθελα να δώσω κάτι πίσω». Πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις αμοιβαία δικαιώματα και υποχρεώσεις, αμοιβαίες δεσμεύσεις – ένα είδος σχέσεων, με το οποίο θα μπορούσαν να συμβιώσουν αληθινά ελεύθεροι άνθρωποι – τείνουν να γίνουν υποσύνολο σε μια αίσθηση «κοινωνίας», όπου όλα τα άτομα είναι ίσα, μονάχα ως απόλυτοι οφειλέτες της (τώρα αφανούς) φιγούρας του βασιλιά, που πλέον αντικαθιστά τη μητέρα σου και κατ’ επέκταση την ανθρωπότητα.

Αυτό που προτείνω λοιπόν είναι ότι καθώς οι διεκδικήσεις της απρόσωπης αγοράς και αυτές της «κοινωνίας» συχνά αντιπαρατίθενται – και σίγουρα έχουν μια τάση να παλαντζάρουν με όλους τους τρόπους – έχουν εν τέλει ιδρυθεί με μια πολύ όμοια λογική με αυτή της βίας. Ούτε είναι αυτό ένα απλό θέμα ιστορικών προελεύσεων, το οποίο μπορεί να αποδιωχτεί ως ασήμαντο: ούτε οι αγορές, ούτε τα κράτη μπορούν να υπάρξουν χωρίς τη διαρκή απειλή δύναμης.

Κάποιο άτομο μπορεί να ρωτήσει, τότε ποια είναι η εναλλακτική;

Προς μια ιστορία εικονικού χρήματος

Εδώ μπορώ να επιστρέψω στην αρχική μου τοποθέτηση: ότι το χρήμα δεν πρωτοεμφανίστηκε σ’ αυτή την κρύα μεταλλική και απρόσωπη μορφή. Πρωτοεμφανίζεται με τη μορφή της μονάδας μέτρησης, της αφαίρεσης, αλλά επίσης ως σχέση (χρέους και υποχρέωσης) μεταξύ των ανθρώπων. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ιστορικά εκείνο που πάντα ήταν το πιο άμεσα συνδεδεμένο με τη βία, είναι το χρήμα-εμπόρευμα. Όπως το έθεσε και ένας ιστορικός, «ο χρυσός και τα πολύτιμα μεταλλεύματα είναι παρελκόμενο του πολέμου και όχι του ειρηνικού εμπορίου¹.»

Ο λόγος είναι απλός. Το χρήμα-εμπόρευμα συγκεκριμένα σε μορφή χρυσού και ασημιού, διακρίνεται από το πιστωτικό χρήμα περισσότερο απ΄ όλα, λόγω μιας θεαματικής ιδιότητας: μπορεί να κλαπεί. Καθώς μια ράβδος χρυσού ή ασημιού είναι ένα αντικείμενο χωρίς γενεαλογία, διαμέσου μεγάλου μέρους της ιστορίας, τα πολύτιμα μέταλλα έχουν παίξει τον ίδιο ρόλο με τη σημερινή περίπτωση μιας βαλίτσας γεμάτη δολάρια ενός εμπόρου ναρκωτικών, δηλαδή ως αντικείμενα χωρίς ιστορία τα οποία θα γίνουν οπουδήποτε αποδεκτά για συναλλαγές, με οτιδήποτε έχει χρηματική αξία, χωρίς εξηγήσεις. Ως συνέπεια, κάποιος μπορεί να θεωρήσει τα τελευταία 5000 χρόνια της ανθρώπινης ιστορίας, ως την ιστορία ενός είδους εναλλαγής. Πιστωτικά συστήματα φαίνεται να αναδύονται και να επικρατούν, σε περιόδους σχετικής κοινωνικής ειρήνης, δια μέσου δικτύων (εμπορικής) πίστης, είτε που έχουν δημιουργηθεί από κράτη, είτε στις περισσότερες περιόδους, από διεθνείς οργανισμούς, ενώ από την άλλη, τα πολύτιμα μέταλλα αντικαθιστούν αυτά τα συστήματα σε περιόδους, που χαρακτηρίζονται από ευρύ πλιάτσικο. Ληστρικά δανειστικά συστήματα ασφαλώς υπάρχουν σε κάθε περίοδο, αλλά φαίνεται ότι είχαν δεχθεί τα πιο καταστροφικά πλήγματα σε περιόδους, όπου το χρήμα ήταν ιδιαιτέρως εύκολα μετατρέψιμο σε ρευστό.

Έτσι λοιπόν ως αρχικό σημείο για κάθε εγχείρημα διάκρισης των μεγάλων ρυθμών, που ορίζουν την τρέχουσα ιστορική στιγμή, ας προτείνω την ακόλουθη ανάλυση της ευρασιατικής ιστορίας, με κριτήριο την εναλλαγή μεταξύ περιόδων εικονικού και μεταλλικού χρήματος.

Ι. Εποχή των πρώτων αγροτικών αυτοκρατοριών (3500-800 π.χ.)

Επικρατούσα χρηματική μορφή: εικονικό πιστωτικό χρήμα.

Οι εγκυρότερες πληροφορίες μας σχετικά με την προέλευση του χρήματος γυρνούν πίσω στην αρχαία Μεσοποταμία, αν και δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος να πιστέψει κανείς ότι τα πράγματα ήταν ριζικά διαφορετικά στην Φαραωνική Αίγυπτο, στην Κίνα της εποχής του ορείχαλκου, ή στην κοιλάδα του Ινδού. Η οικονομία της Μεσοποταμίας κυριαρχούταν από μεγάλα δημόσια ιδρύματα (ναούς και παλάτια), των οποίων οι γραφειοκρατικοί διαχειριστές είχαν ικανώς δημιουργήσει λογιστικό χρήμα, εγκαθιδρύοντας μια σταθερή ισοτιμία μεταξύ του ασημιού και του βασικού αγαθού, του κριθαριού. Τα χρέη υπολογίζονταν σε ασήμι, αλλά το ασήμι σπανίως χρησιμοποιούνταν στις συναλλαγές. Αντ’ αυτού οι πληρωμές γίνονταν σε κριθάρι, ή σε οτιδήποτε άλλο που τύγχανε να είναι αποδεκτό και να εξυπηρετεί. Τα μεγάλα χρέη γραφόταν σε σφηνοειδείς πλάκες, ως διασφάλιση για τα δυο μέρη της συναλλαγής.

Ασφαλώς αγορές υπήρχαν. Οι τιμές συγκεκριμένων αγαθών που δεν παραγόταν υπό τον έλεγχο του ναού, ή του παλατιού και που συνεπώς δεν υπόκειντο σε  διαχειριζόμενους πίνακες τιμών, είχαν την τάση να κυμαίνονται, σύμφωνα με τις ιδιοτροπίες της προσφοράς και ζήτησης. Όμως οι περισσότερες πραγματικές καθημερινές αγοραπωλησίες, συγκεκριμένα εκείνες που δεν γίνονταν μεταξύ απολύτως ξένων, φαίνεται να έχουν γίνει με πίστωση. Οι «γυναίκες της μπύρας» και οι τοπικοί ξενοδόχοι λόγου χάρη, πουλούσαν μπύρα και συχνά νοίκιαζαν δωμάτια. Οι πελάτες δεν τους πλήρωναν αμέσως, αλλά «τα έγραφαν» (π.χ. στο τεφτέρι). Συνήθως τα πλήρωναν μαζεμένα τον καιρό της συγκομιδής. Οι πωλητές των αγορών προφανώς ενεργούσαν, όπως κάνουν σήμερα σε μικρές αγορές στην Αφρική ή την κεντρική Αμερική, όπου δημιουργούν λίστες από έμπιστους πελάτες, στους οποίους μπορούν να επεκτείνουν την πίστωση.

Το συνήθειο του χρήματος με τόκο επίσης προέρχεται από τη Σουμερία. Παρέμενε λόγου χάρη άγνωστο στην Αίγυπτο. Τα επιτόκια σταθερά στο 20%, παρέμειναν έτσι για 2000 χρόνια (αυτό δεν ήταν σημάδι κυβερνητικού ελέγχου στην αγορά: σ’ εκείνη τη φάση τέτοιοι θεσμοί κατέστησαν δυνατή την ύπαρξη αγορών). Αυτό όμως οδήγησε σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Ειδικά σε χρονιές με κακές σοδειές, οι χωρικοί άρχιζαν να γίνονται απελπιστικά χρεωμένοι στους πλούσιους, να παραδίδουν τα χωράφια τους και εν τέλει τα μέλη της οικογένειάς τους σε χρεωστικά δεσμά. Σταδιακά αυτή η κατάσταση φαίνεται να έχει επιφέρει κοινωνική κρίση – όχι τόσο οδηγώντας σε λαϊκές εξεγέρσεις – όσο αναγκάζοντας τους μέσους πολίτες να εγκαταλείπουν εξολοκλήρου τις πόλεις και τις κατοικημένες περιοχές και να γίνονται ημινομάδες ληστές και επιδρομείς. Σύντομα έγινε παράδοση για κάθε νέο ηγεμόνα να κάνει μια νέα αρχή, ακυρώνοντας όλα τα χρέη και δηλώνοντας γενική αμνηστία ή ελευθερία, έτσι ώστε οι υπόχρεοι εργάτες να μπορέσουν να γυρίσουν στις οικογένειές τους (είναι σημαντικό ότι η πρώτη γνωστή στην ανθρωπότητα λέξη που αναφέρεται στην έννοια της ελευθερίας, η σουμέρια λέξη «αμαργκα», κυριολεκτικά σημαίνει «επιστροφή στη μητέρα»). Οι βιβλικοί προφήτες θεσμοθέτησαν μια παρόμοια συνήθεια το Ιωβηλαίο, όπου ομοίως έπειτα από επτά χρόνια όλα τα χρέη ακυρώνονταν. Αυτό είναι και ο άμεσος πρόγονος της έννοιας της «λύτρωσης» της καινής διαθήκης. Όπως τόνισε και ο οικονομολόγος Michael Hudson, φαντάζει μια από τις δυστυχίες της παγκόσμιας ιστορίας, το γεγονός ότι ο θεσμός του δανεισμού χρημάτων με τόκο διαδόθηκε από τη Μεσοποταμία, χωρίς ως επί το πλείστο να συνοδεύεται από τα πρώιμά του ισοζύγια και ελέγχους

II. Αξονική περίοδος (800 π.χ. – 600 μ.Χ.)

Επικρατούσα χρηματική μορφή: μεταλλικά νομίσματα και πολύτιμα μέταλλα.

Αυτή ήταν η εποχή που είδε τη γέννηση του συστήματος των μεταλλικών νομισμάτων καθώς και όλων των μεγάλων θρησκειών² στην Κίνα, στην Ινδία και στη Μέση ανατολή. Από την εποχή των Εμπόλεμων Κρατών στην Κίνα, μέχρι τη διάσπαση της Ινδίας και τη σφαγή και μαζική υποδούλωση, που συνόδευσε την επέκταση (και έπειτα διάλυση) της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ήταν μια περίοδος θεαματικής δημιουργικότητας στα περισσότερα μέρη του κόσμου, αλλά επίσης και ισότιμα θεαματικής βίας.

Το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων, που επέτρεψε την κυριολεκτική χρήση του χρυσού και του ασημιού ως μέσο συναλλαγών, επίσης κατέστησε δυνατή τη δημιουργία των αγορών με τη σημερινή περισσότερο γνωστή και απρόσωπη έννοια του όρου. Τα πολύτιμα μέταλλα ήταν πολύ πιο κατάλληλα σε μια εποχή γενικευμένου πολέμου, για τον προφανή λόγο ότι μπορούσαν να κλαπούν. Το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων ασφαλώς δεν ανακαλύφθηκε για να διευκολύνει το εμπόριο (οι Φοίνικες οι ικανότεροι έμποροι του αρχαίου κόσμου, ήταν από τους τελευταίους που το υιοθέτησαν). Φαίνεται ότι πρωτοανακαλύφθηκε για την πληρωμή των στρατιωτών, πιθανώς πρώτα από όλους, από τους πρώτους ηγεμόνες της Λυδίας στη Μικρά Ασία, για να πληρώνουν τους Έλληνες μισθοφόρους. Η Καρχηδόνα, άλλο ένα μεγάλο εμπορικό έθνος, άρχισε να κόβει νομίσματα πολύ αργά και ευρέως για να πληρώνει τους ξένους στρατιώτες.

Διαμέσου της αρχαιότητας κάποιος μπορεί να συνεχίσει να συζητά γι’ αυτό που ο Geoffrey Ingham έχει ονομάσει «σύμπλεγμα του στρατιωτικού συστήματος νομισμάτων». Θα ήταν καλύτερα να το αποκαλούσε «σύμπλεγμα της δουλείας και του στρατιωτικού συστήματος νομισμάτων», καθώς η εξάπλωση των νέων στρατιωτικών τεχνολογιών (Έλληνες οπλίτες, ρωμαϊκές λεγεώνες) πάντα ήταν στενά συνδεδεμένη με την αιχμαλώτιση και το εμπόριο δούλων. Η άλλη μεγάλη πηγή δούλων ήταν το χρέος: τώρα που τα κράτη δεν έσβηναν πια τα χρέη περιοδικά (όπως γινόταν στο παρελθόν), τα άτομα που δεν είχαν την τύχη να είναι πολίτες των μεγάλων στρατιωτικά πόλεων-κρατών (των οποίων οι πολίτες γενικώς προστατευόταν από ληστρικούς δανειστές), ήταν απλά θύματα κυνηγιού. Τα πιστωτικά συστήματα της Εγγύς Ανατολής δεν κατάρρευσαν λόγω οικονομικού ανταγωνισμού. Καταστράφηκαν από τις στρατιές του Αλέξανδρου – στρατιές που χρειάζονταν μισό τόνο ασημιού τη μέρα για μισθούς. Τα ορυχεία όπου ο ορυκτός πλούτος εξορυσσόταν, γενικότερα λειτουργούσαν με δούλους. Οι στρατιωτικές εκστρατείες με τη σειρά τους διασφάλιζαν μια ατέρμονη ροή νέων δούλων. Τα αυτοκρατορικά φορολογικά συστήματα, όπως προαναφέρθηκε, σχεδιάστηκαν για να υποχρεώσουν ευρέως τους υποτελείς της αυτοκρατορίας να δημιουργήσουν αγορές, έτσι ώστε οι στρατιώτες (και ασφαλώς και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι) να έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν αυτόν τον ορυκτό πλούτο, αγοράζοντας ό,τι επιθυμούσαν. Το είδος των απρόσωπων αγορών που κάποτε έτειναν να ξεφυτρώνουν ανάμεσα στις κοινωνίες, ή στις παρυφές των στρατιωτικών επιχειρήσεων, τώρα είχαν αρχίσει να διαπερνούν την κοινωνία ως σύνολο.

Όσο αμαρτωλή και να είναι η προέλευσή τους, η δημιουργία νέων μέσων συναλλαγής (το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων φαίνεται να έχει εμφανιστεί σχεδόν ταυτόχρονα στην Ελλάδα, στην Ινδία και στην Κίνα), φαίνεται να έχει βαθιές πνευματικές επιπτώσεις. Κάποιοι έχουν υπερβάλει τόσο, ώστε να λένε ότι η ύπαρξη της ελληνικής φιλοσοφίας κατέστη δυνατή, εξαιτίας εννοιολογικών καινοτομιών, που έγιναν γνωστές από το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων. Η πιο εντυπωσιακή άποψη όμως είναι η εμφάνιση αυτού που έπειτα θα γινόταν οι σύγχρονες θρησκείες: προφητικός ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, βουδισμός, τζαϊνισμός, κομφουκιανισμός, ταοϊσμός και κάποια στιγμή ισλαμισμός, σχεδόν στις ακριβείς στιγμές και τοποθεσίες, όπου κάποιος επίσης βλέπει την πρώιμη διάδοση του συστήματος των μεταλλικών νομισμάτων. Αν και οι ακριβείς σύνδεσμοι ακόμα μένει να εξερευνηθούν πλήρως, με κάποιο τρόπο αυτές οι θρησκείες φαίνεται να έχουν εμφανιστεί με άμεση απόκριση στη λογική των αγορών. Για να θέσουμε το ζήτημα κάπως ωμά:  αν κάποιος υποβιβάζει έναν συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο απλώς στην εγωιστική απόκτηση υλικών αγαθών, είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι σύντομα κάποιος άλλος θα έρθει να αντιπαραθέσει ένα άλλο πεδίο, μέσω του οποίου θα κηρύσσει – από μια ύψιστη αξιακή άποψη – ότι τα υλικά αγαθά είναι ασήμαντα κι ο εγωισμός – ή ακόμα και ο ίδιος ο εαυτός – απατηλός.

III. Μεσαίωνας (600 μ.Χ. – 1500 μ.Χ.)³

Η επιστροφή στο εικονικό πιστωτικό χρήμα.

Αν η «Αξονική περίοδος» ήταν μάρτυρας στην εμφάνιση συμπληρωματικών ιδανικών σε εκείνα των αγορών αγαθών και των παγκόσμιων θρησκειών, ο Μεσαίωνας ήταν η περίοδος όπου αυτοί οι δύο θεσμοί άρχισαν να ενοποιούνται. Οι θρησκείες άρχισαν να επικρατούν των συστημάτων αγορών. Καθετί από το διεθνές εμπόριο μέχρι την οργάνωση τοπικών εμποροπανηγυριών, περατωνόταν ολοένα και περισσότερο διαμέσου κοινωνικών δικτύων, που ορίζονταν και ρυθμίζονταν από τις θρησκευτικές αρχές. Αυτό με τη σειρά του κατέστησε δυνατή την επιστροφή σε όλη την Ευρασία, διαφόρων μορφών εικονικού πιστωτικού χρήματος.

Στην Ευρώπη όπου όλο αυτό έλαβε χώρα υπό την αιγίδα του χριστιανισμού, η κυκλοφορία και χρήση νομισμάτων ήταν σποραδική και άνισα διαθέσιμη. Οι τιμές μετά το 800 μ.Χ. υπολογιζόταν ευρέως σε όρους μιας παλιάς καρολίγγειας (αλλιώς καρλομαγνικής) ισοτιμίας, που πλέον δεν υπήρχε (στην πραγματικότητα γινόταν αναφορές σε αυτή ως «φανταστικό χρήμα»), όμως παρ’ όλα αυτά οι καθημερινές αγοραπωλησίες διεκπεραιώνονταν ως επί το πλείστο με άλλους τρόπους. Ένα σύνηθες μέσο για παράδειγμα ήταν η χρήση των tally-sticks (θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε «χρεωστικά ξυλάκια»). Επρόκειτο για κάποια κομμάτια ξύλου που πάνω είχαν χαραγμένο το χρέος και τα έσπαζαν στα δύο. Το ένα κομμάτι το κρατούσε ο οφειλέτης και το άλλο ο πιστωτής. Συνηθισμένη ήταν η χρήση αυτών σε μεγάλο μέρος της Αγγλίας μέχρι και τον 16^ο αιώνα. Τις μεγαλύτερες συναλλαγές τις διαχειριζόταν με συναλλακτικούς λογαριασμούς, με τα μεγάλα εμπορικά πανηγύρια να εξυπηρετούν ως τα κέντρα συναλλαγών τους. Εν τω μεταξύ η εκκλησία πρόσφερε ένα νόμιμο πλαίσιο, επιβάλλοντας αυστηρούς ελέγχους στη χρηματική πίστωση και απαγορεύσεις στις χρεωστικές δεσμεύσεις.

Το πραγματικό νευρικό κέντρο του μεσαιωνικού οικονομικού κόσμου ήταν ο ινδικός ωκεανός, οποίος μαζί με τους δρόμους των καραβανιών της κεντρικής Ασίας, συνέδεε τους μεγάλους πολιτισμούς της Ινδίας, της Κίνας και της Μέσης Ανατολής. Εδώ το εμπόριο συντελούνταν μέσα στο πλαίσιο του Ισλάμ, το οποίο όχι μόνο παρείχε μια νόμιμη δομή αρκετά αγώγιμη στις εμπορικές δραστηριότητες (ενώ απαγόρευε εξολοκλήρου τον έντοκο δανεισμό χρημάτων), αλλά επίσης επέτρεπε τις ειρηνικές σχέσεις μεταξύ εμπόρων σε ένα εντυπωσιακά μεγάλο μέρος του κόσμου, επιτρέποντας έτσι τη δημιουργία μιας ποικιλίας εξελιγμένων εργαλείων πίστωσης. Στην πραγματικότητα η δυτική Ευρώπη ήταν όπως σε πολλά πράγματα άλλωστε, σχετικά καθυστερημένη από αυτή την άποψη: οι περισσότερες από τις οικονομικές καινοτομίες που έφτασαν στην Ιταλία και στη Γαλλία τον 11^ο και 12^οαιώνα, ήδη χρησιμοποιούνταν ευρέως στην Αίγυπτο ή στο Ιράκ από τον 8^ο ή 9^ο αιώνα. Η λέξη «τσεκ» (επιταγή) για παράδειγμα, προέρχεται από την αραβική λέξη «sakk» και δεν είχε εμφανιστεί στα αγγλικά παρά μόνο γύρω στο 1220 μ.Χ.

Η περίπτωση της Κίνας είναι ακόμα πιο περίπλοκη: ο Μεσαίωνας εκεί ξεκίνησε με την ταχεία διάδοση του βουδισμού, ο οποίος ενώ δεν ήταν σε θέση να ενεργοποιήσει νόμους ή να ρυθμίσει το εμπόριο, κινήθηκε γρήγορα ενάντια στους τοπικούς τοκογλύφους, με την ανακάλυψη του ενεχυροδανειστηρίου – με τα πρώτα εξ αυτών να βρίσκονται σε βουδιστικούς ναούς, προσφέροντας στους φτωχούς αγρότες μια εναλλακτική λύση από εκείνη του τοπικού τοκογλύφου. Παρ’ όλα αυτά, πολύ πιο πριν το κράτος είχε επαναδιεκδικήσει το ρόλο του, όπως συνηθίζει άλλωστε να κάνει το κράτος στην Κίνα. Όμως καθώς το έκανε αυτό, όχι μόνο ρύθμισε τα επιτόκια και επιχείρησε να καταργήσει το θεσμό της υποχρεωτικής εργασίας προς αποπληρωμή χρεών, αλλά επίσης απομακρύνθηκε εντελώς από το σύστημα των μεταλλικών νομισμάτων, ανακαλύπτοντας τα χαρτονομίσματα. Όλο αυτό συνοδεύτηκε πάλι από την ανάπτυξη μιας ποικιλίας σύνθετων οικονομικών εργαλείων.

Όλο αυτό δεν σημειώνεται για να ειπωθεί ότι αυτή η περίοδος δεν είχε σφαγές και πλιάτσικα (ιδίως κατά τις μεγάλες νομαδικές εισβολές), ή ότι το σύστημα των μεταλλικών κερμάτων δεν ήταν σε αρκετούς τόπους και στιγμές ένα σημαντικό μέσο συναλλαγών. Παρ’ όλα αυτά αυτό που πραγματικά χαρακτηρίζει αυτήν την περίοδο, φαίνεται να είναι μια κίνηση προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το μεγαλύτερο μέρος του Μεσαίωνα είδε το χρήμα να είναι αρκετά αποσυνδεδεμένο από καταναγκαστικούς οργανισμούς. Κάποιος θα μπορούσε να μας πει ότι οι ανταλλακτές χρημάτων καλούνταν πίσω στους ναούς, όπου και ήταν δυνατόν να εποπτευτούν. Το αποτέλεσμα ήταν η άνθιση θεσμών, που προϋπέθεταν ένα μεγαλύτερο βαθμό κοινωνικής εμπιστοσύνης.

IV. Εποχή των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών (1500-1971)

Η επιστροφή των πολύτιμων μετάλλων

Με τον ερχομό των μεγάλων ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών – της ιβηρικής και έπειτα της βορειοατλαντικής – ο κόσμος έγινε μάρτυρας μιας επιστροφής στη μαζική δουλεία, στο πλιάτσικο, στους πολέμους καταστροφών και την επακόλουθη ταχεία επιστροφή των χρυσών και ασημένιων νομισμάτων ως πρωταρχική μορφή κυκλοφορούντος νομίσματος. Η ιστορική έρευνα πιθανώς να καταλήξει δείχνοντας ότι η προέλευση αυτών των αλλαγών ήταν πολύ πιο σύνθετη απ’ ό,τι συνηθισμένα θα υποθέταμε. Μερικές από αυτές είχαν αρχίσει να συμβαίνουν ακόμα και πριν από την κατάκτηση του Νέου Κόσμου. Ένας από τους βασικούς παράγοντες της επιστροφής στα μεταλλικά νομίσματα για παράδειγμα, ήταν η εμφάνιση λαϊκών κινημάτων στην Κίνα κατά την πρώιμη δυναστεία των Μινγκ, τον 15^οκαι 16^ο αιώνα, που τελικά ανάγκασε την κυβέρνηση να εγκαταλείψει όχι μόνο τα χαρτονομίσματα, αλλά και κάθε προσπάθεια να επιβάλλει το δικό της νόμισμα. Αυτό οδήγησε στην επιστροφή της τεράστιας κινέζικης αγοράς στη χρήση ασημιού μη κομμένου σε νομίσματα. Καθώς οι φόροι επίσης σταδιακά μετατρεπόταν σε ασήμι, σύντομα η μέση επίσημη κινέζικη πολιτική έγινε η προσπάθεια να έρθει όσο το δυνατόν περισσότερο ασήμι στη χώρα, έτσι ώστε να κρατηθεί το επίπεδο των φόρων χαμηλό και να αποφευχθούν μελλοντικές εξεγέρσεις και κοινωνικές αναταραχές. Η ξαφνική τεράστια ζήτηση ασημιού είχε επιπτώσεις σε όλη την υφήλιο. Τα περισσότερα από τα πολύτιμα μεταλλεύματα που λαφυραγώγησαν οι ισπανοί κατακτητές και αργότερα εξόρυξαν από τα ορυχεία του Μεξικού και του Ποτόσι (με σχεδόν ανυπολόγιστο κόστος ανθρώπινων ζωών), κατέληξαν στην Κίνα. Αυτές οι παγκόσμιας κλίμακας επαφές που τελικά αναπτύχθηκαν στον Ατλαντικό, Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό, έχουν καταγραφεί με μεγάλη λεπτομέρεια. Το σημαντικό σημείο εδώ είναι ότι η αποσύνδεση του χρήματος από τους θρησκευτικούς οργανισμούς και η επανασύνδεσή του με καταναγκαστικούς (συγκεκριμένα με το κράτος), συνοδεύτηκε από μια ιδεολογική επιστροφή στον «μεταλλισμό»⁴.

Η πίστωση υπό αυτή την έννοια ήταν εξολοκλήρου ένα θέμα των κρατών που διέπονταν ευρέως από ελλειμματική χρηματοδότηση, μια είδους πίστωση που με τη σειρά της ανακαλύφθηκε για να χρηματοδοτήσει ολοένα και πιο πολυδάπανους πολέμους. Σε διεθνές επίπεδο η βρετανική αυτοκρατορία ήταν πιστή στη διατήρηση του κανόνα του χρυσού το 19^ο και στις αρχές του 20^ου αιώνα, ενώ στις Η.Π.Α. λάμβαναν χώρα μεγάλες πολιτικές μάχες σχετικά με το αν ο κανόνας του χρυσού ή του ασημιού θα έπρεπε να επικρατήσει.

Αυτή επίσης ήταν φανερά η περίοδος την ανόδου του καπιταλισμού, της βιομηχανικής επανάστασης, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και ούτω καθ’ εξής. Αυτό που προσπαθώ να κάνω τώρα δεν είναι να αρνηθώ τη σημασία τους, αλλά να προσφέρω ένα πλαίσιο μέσα από το οποίο μπορεί κανείς να δει τέτοια οικεία συμβάντα, μέσα από ένα λιγότερο οικείο πρίσμα. Λόγου χάρη, γίνεται ευκολότερος ο εντοπισμός των δεσμών μεταξύ πολέμου, καπιταλισμού και δουλείας. Ο θεσμός της μισθωτής εργασίας για παράδειγμα, έχει προέλθει ιστορικά από αυτόν της δουλείας (τα πιο πρώιμα συμβόλαια μισθών που γνωρίζουμε, από την Ελλάδα μέχρι τις μαλαισιανές πόλεις κράτη, ήταν στην πραγματικότητα ενοικιάσεις δούλων) και επίσης πάντα είχε την τάση ιστορικά να είναι στενά συνδεδεμένος με διάφορες μορφές υποχρεωτικής εργασίας για την αποπληρωμή χρέους – όπως άλλωστε παραμένει και σήμερα. Το γεγονός ότι έχουμε συμπεριλάβει τέτοιες έννοιες σε μια γλώσσα ελευθερίας, δεν σημαίνει ότι αυτό που σήμερα θεωρούμε οικονομική ελευθερία, δεν βασίζεται εν τέλει σε μια λογική που κατά το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, έχει θεωρηθεί η απόλυτη ουσία της δουλείας.

V. Σημερινή εποχή (1971 και έπειτα)

Η αυτοκρατορία του χρέους

Η σημερινή εποχή μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ξεκινήσει στις 15 Αυγούστου του 1971, όταν ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Richard Nixon επίσημα ανέστειλε τη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό και δημιούργησε με αποτελεσματικό τρόπο τα σημερινά καθεστώτα των κυμαινόμενων ισοτιμιών. Έχουμε επιστρέψει αν μη τι άλλο, σε μια εποχή εικονικού χρήματος, στην οποία οι καταναλωτικές αγορές στις πλούσιες χώρες σπανίως περιλαμβάνουν ακόμα και χαρτονομίσματα και οι εθνικές οικονομίες έχουν ως κανόνα το καταναλωτικό χρέος. Είναι αυτή η έννοια κατά την οποία μπορούμε να μιλήσουμε για «οικονομικοποίηση» του κεφαλαίου, όπου η κερδοσκοπία στις ισοτιμίες και στα οικονομικά εργαλεία εδραιώνεται, αποκομμένη από κάθε άμεση σχέση με την παραγωγή ή ακόμα και με το εμπόριο. Αυτός είναι ασφαλώς ο τομέας που έχει εισέλθει σήμερα σε κρίση.

Τι μπορούμε να πούμε στα σίγουρα για αυτήν τη νέα εποχή; Μέχρι τώρα πολύ πολύ λίγα. Τριάντα ή σαράντα χρόνια είναι τίποτα σχετικά με τα χρόνια που εξετάσαμε. Είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η εποχή έχει μόλις ξεκινήσει. Παρ’ όλα αυτά η συνεχιζόμενη ανάλυση όσο ωμή και να είναι αυτή, μας επιτρέπει να κάνουμε, κατόπιν ενημέρωσης, κάποιες προτάσεις.

Ιστορικά όπως έχουμε δει, οι εποχές του εικονικού πιστωτικού χρήματος έχουν συμπεριλάβει τη δημιουργία κάποιων ειδών επιβαλλόμενων θεσμών – η ιερή βασιλεία της Μεσοποταμίας, οι μωσαϊκές επέτειοι (Ιωβηλαία), η Σαρία και οι εκκλησιαστικοί νόμοι – οι οποίοι θέτουν ενός είδους ελέγχους στις πιθανές καταστροφικές κοινωνικές συνέπειες του χρέους. Σχεδόν ομοίως συμπεριλαμβάνουν θεσμούς (συνήθως όχι αυστηρά ισομεγέθεις του κράτος, αλλά μεγαλύτερους) για την προστασία των οφειλετών. Μέχρι στιγμής η κίνηση αυτή τη φορά ήταν προς την αντίθετη κατεύθυνση: αρχίζοντας από τη δεκαετία του ’80 ξεκινήσαμε να βλέπουμε τη δημιουργία του πρώτου αποτελεσματικού πλανητικού διαχειριστικού συστήματος, που λειτουργεί διαμέσου του ΔΝΤ, της παγκόσμιας τράπεζας, εταιριών και άλλων οικονομικών οργανισμών, κατά βάση για να προστατέψουν τα συμφέροντα των οφειλετών. Όμως αυτός ο μηχανισμός σύντομα έπεσε σε κρίση, πρωτίστως από την υπερβολικά ταχεία ανάπτυξη παγκόσμιων κοινωνικών κινημάτων (το κίνημα της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης), το οποίο αποτελεσματικά κατέστρεψε την ηθική εξουσία οργανισμών όπως το ΔΝΤ, άφησε αρκετούς από αυτούς στα πρόθυρα της χρεοκοπίας και τώρα στο έλεος της παρούσας τραπεζικής κρίσης και της παγκόσμιας οικονομικής κατάρρευσης. Καθώς η νέα εποχή του εικονικού χρήματος έχει μόλις ξεκινήσει και οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι εξολοκλήρου θολές, μπορούμε ήδη να πούμε ένα ή δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ότι μια κίνηση προς το εικονικό χρήμα δεν είναι αναγκαστικά από μόνη της μια ύπουλη συνέπεια του καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα μπορεί κάλλιστα να σημαίνει ακριβώς το αντίθετο. Για ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας συστήματα εικονικού χρήματος σχεδιάστηκαν και ρυθμίστηκαν, για να εξασφαλίσουν ότι τίποτε σαν τον καπιταλισμό δεν θα μπορούσε να προκύψει – τουλάχιστον όχι με την παρούσα του μορφή, όπου το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται σε μια συνθήκη, που σε πολλές άλλες περιόδους της ιστορίας θα θεωρούνταν ισοδύναμη της δουλείας. Το δεύτερο σημείο είναι η υπογράμμιση του απόλυτα κρίσιμου ρόλου της βίας, κατά τον προσδιορισμό των όρων με τους οποίους φανταζόμαστε την «κοινωνία» και τις «αγορές» – και κατ’ επέκταση αρκετών από τις πιο βασικών μας απόψεων για την ελευθερίας. Ένας κόσμος λιγότερο διαποτισμένος από βία, αμέσως θα άρχιζε να αναπτύσσει άλλους θεσμούς. Εν τέλει αν σκεφτούμε το χρέος έξω από τις δίδυμες ιδεολογικές χειροπέδες του κράτους και της αγοράς, τότε ανοίγουν συναρπαστικές δυνατότητες. Λόγου χάρη μπορούμε να ρωτήσουμε: σε μια κοινωνία, όπου αυτή η θεμελίωση της βίας θα είχε εν τέλει αποταχθεί, τι ακριβώς θα όφειλαν οι ελεύθεροι άνθρωποι ο ένας στον άλλο; Τι είδους υποσχέσεις και δεσμεύσεις θα έκαναν μεταξύ τους;

Ας ελπίσουμε ότι κάποια μέρα το κάθε άτομο θα είναι σε θέση να υποβάλλει τέτοιες ερωτήσεις. Σε τέτοιες εποχές, ποτέ δεν ξέρεις.

Σημειώσεις

1. Geoffrey W. Gardiner, ‘The Primacy of Trade Debts in the Development of Money\\\’, in Randall Wray (ed.), Credit and State Theories of Money: The Contributions of A. Mitchell Innes, Cheltenham: Elgar, 2004, p.134.

2. Η φράση «Αξονική εποχή» πρωτοδιατυπώθηκε από τον Karl Jaspers, για να περιγράψει τη σχετικά σύντομη περίοδο μεταξύ των 800 π.χ. και 200 π.χ. όπου όπως πίστευε, όλες οι κύριες φιλοσοφικές παραδόσεις τις οποίες γνωρίζουμε σήμερα προέκυψαν ταυτόχρονα στην Κίνα, Ινδία και ανατολική Μεσόγειο. Εδώ το χρησιμοποιώ σύμφωνα με την – κατά τοMumford – πιο ευρεία χρήση του όρου, ως η περίοδος που ήταν μάρτυρας στη γέννηση όλων των υπαρχόντων παγκόσμιων θρησκειών, επεκτείνοντάς την από την εποχή του Ζωροάστρη μέχρι αυτή του Μωάμεθ.

3. Εδώ παραπέμπω το μεγαλύτερο μέρος από αυτό που γενικώς αναφέρεται ως Μεσαίωνας στην Ευρώπη, σε μια πρόωρη περίοδο που χαρακτηρίζεται από τον ληστρικό μιλιταρισμό και την ακόλουθη σημασία του ορυκτού πλούτου: οι επιδρομές των Βίκινγκς και η περίφημη αποκομιδή του danegeld (ετήσιος φόρος που πλήρωναν οι Αγγλοσάξονες στους Δανούς προκειμένου εκείνοι να μην κάνουν επιδρομές, το οποίο έπειτα συνέχισε ως έγγειος φόρος) από την Αγγλία στα 800 μ.Χ., μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις τελευταίες εκδηλώσεις μιας εποχής, όπου ο ληστρικός μιλιταρισμός πήγαινε χέρι χέρι με σωρούς από πλούτη σε χρυσό και ασήμι.

4. Ο μύθος του αντιπραγματισμού και θεωρίες χρήματος-εμπορεύματος ασφαλώς είχαν αναπτυχθεί σ’ εκείνη την περίοδο.

Ας καταλάβουμε την Ευρώπη! Αυτόνομες αντιδομές πέρα από το έθνος-κράτος και τη φυλακή της Ε.Ε
20/05/2012 |

Του Κώστα Χαριτάκη, από το 8ο τεύχος της εργατικής εφημερίδας ΔΡΑΣΗ που κυκλοφορείhttp://eagainst.com/articles/%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%AC%CE%B2%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7-%CE%B1%CF%85%CF%84%CF%8C%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B5%CF%82-%CE%B1/

Το ερώτημα “ευρώ ή δραχμή”, “Ε.Ε. ή ανεξάρτητο εθνικό κράτος” (με όποιο λαϊκό, εργατικό ή σοσιαλιστικό πρόσημο) προβάλλεται κυρίαρχα τόσο από τις αστικές δυνάμεις όσο και από τμήματα της αριστεράς ως το πραγματικό δίλημμα της κοινωνίας και των εργαζομένων, ως την κύρια διαχωριστική γραμμή της κοινωνικής διαπάλης στις σημερινές συνθήκες της κρίσης. Μήπως, όμως, πρόκειται για ένα ερώτημα εξαρχής βολικό για τις καθεστωτικές δυνάμεις, καθώς όλες οι απαντήσεις του μας οδηγούν ξανά στον περίκλειστο παλιό κόσμο της εκμετάλλευσης και της κυριαρχίας; Μήπως η προσπάθεια να οριοθετηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο ο κοινωνικός ανταγωνισμός είναι ακριβώς η προσπάθεια να παραμείνουμε στο έδαφος του αντίπαλου, σε ένα στημένο παιχνίδι όπου νικητής είναι πάντα ο ίδιος: το κεφάλαιο και το κράτος;

Δε θα έπρεπε να προσπεράσουμε εύκολα αυτά τα ερωτήματα, πολύ περισσότερο με την αλαζονεία της “μόνης αντικαπιταλιστικής γραμμής”, γιατί η σωστή διατύπωση του προβλήματος είναι το …ήμισυ της λύσης του. Καταρχήν, ο ίδιος ο τρόπος που θέτει το πρόβλημα η αστική τάξη και το προσωπικό της είναι αρκετά αποκαλυπτικός: δίνει τη μάχη του ευρώ και της Ε.Ε. στο όνομα της “ευρωπαϊκής πορείας της χώρας” και της “ανάπτυξης”, ενώ την ίδια στιγμή αρκετές δυνάμεις του κεφαλαίου “ερωτοτροπούν” (αλλά και προετοιμάζονται και σχεδιάζουν) με την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα ως εφαλτήριο για εκτίναξη της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και βελτίωση της θέσης της στην παγκόσμια αγορά. Η στρατηγική και στις δύο τακτικές (είτε με ευρώ είτε με δραχμή) είναι ίδια: με όχημα την τρομοκρατία της κρίσης και του χρέους να υπάρξει μια βίαιη “επανεκκίνηση” της συσσώρευσης από μηδενική, για τη θέση και τα δικαιώματα των εργαζομένων, βάση. Το ότι, μέχρι τώρα, η ηγεμονική τακτική είναι η παραμονή στο ευρώ συνδέεται περισσότερο με τις τεράστιες δυνατότητες πολλαπλασιασμού της δύναμης επιβολής του κεφαλαίου εντός της χώρας που προσφέρει η ευρωζώνη και η Ε.Ε. εν γένει, και όχι με το ότι μια άλλη τακτική εκτός ευρωζώνης δεν θα μπορούσε να προωθήσει εξίσου ή και καλύτερα το στρατηγικό στόχο (παραδείγματα, εξάλλου, υπάρχουν πολλά διεθνώς).

Από την άλλη πλευρά, η διατύπωση του ίδιου ερωτήματος από την αριστερά συσκοτίζει και διαστρεβλώνει τον πραγματικό χαρακτήρα της κρίσης και των απαντήσεων που θα μπορούσαν να βγάλουν την κοινωνία και τον κόσμο της εργασίας από το φαύλο κύκλο της εκμετάλλευσης και της κυριαρχίας: αντί να αντιμετωπίζει τη στρατηγική του κεφαλαίου, αντιμετωπίζει την τακτική του κάθε φορά, αφήνοντας ανοιχτό το έδαφος σε εναλλακτικές που το ίδιο το σύστημα επεξεργάζεται, ενώ καλλιεργεί αυταπάτες για επιστροφή σε έναν καπιταλισμό “κράτους πρόνοιας” και “δημοκρατικού συμβολαίου”. Όπως και με τα περί “κατοχής” έτσι και εδώ, στη θέση του αντίπαλου αντί για την καταστροφική κυριαρχία της εκμεταλλευόμενης εργασίας, του χρήματος, του εμπορεύματος, της ιδιοκτησίας και του πολιτικού συστήματος του αντιπροσωπευτικού ολοκληρωτισμού, τοποθετεί τον τύπο του νομίσματος, τη μορφή της διεθνικής συνεργασίας των κεφαλαιακών δυνάμεων, την έξωθεν επιβολή και τη “δημοκρατική εκτροπή”.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι όλα τα αριστερά προγράμματα “εξόδου από το ευρώ και την Ε.Ε.” περιλαμβάνουν μεταρρυθμίσεις αναστήλωσης της “εθνικής οικονομίας”, με κεντρικό ρόλο του κράτους (εθνικοποιήσεις) και με “αναδιανομή του πλούτου”. Έτσι, το κράτος και η αναδιανομή, τα βασικά δηλαδή συστατικά του ιστορικού σοσιαλδημοκρατικού προγράμματος, αναγορεύονται σε κεντρικά στοιχεία της (αντικαπιταλιστικής, λαϊκής, εργατικής ή/και σοσιαλιστικής) απάντησης στην κρίση. Στο πλαίσιο αυτό, ακόμη κι αν η έξοδος από την ευρωζώνη και την Ε.Ε. αντιμετωπίζεται ως “κρίκος” μιας αντικαπιταλιστικής πορείας, επικεφαλής της μάλλον …βαδίζει ο ίδιος ο εχθρός μας, ο καπιταλιστικά παραγόμενος πλούτος και η κρατική εξουσία. Γι’ αυτό ακριβώς, εξάλλου, παρά τους εξορκισμούς, αυτό το πρόγραμμα επικοινωνεί με το πνεύμα των συντηρητικών “αντιμνημονιακών” προγραμμάτων και επιτρέπει αυτήν την πρωτοφανή ρευστότητα προς πλειάδα εθνικιστικών αντιλήψεων που αξιοποιεί η ακροδεξιά.

Αγωνιστικός και δημιουργικός συντονισμός της “Ευρώπης των κάτω”

Ο κόσμος της εργασίας, της επισφάλειας, της ανεργίας, της μετανάστευσης, δεν έχει τίποτα να περιμένει από την αναδίπλωση στο εθνικό αστικό κράτος. Πρώτα απ’ όλα, γιατί δεν ξέφυγε ποτέ από αυτό. Η Ε.Ε. δεν είναι μια ξένη κατοχική δύναμη αλλά ο σύμμαχος του εθνικού αστικού κράτους στην κοινή τους εκστρατεία κοινωνικής λεηλασίας, ενεργητική σύμπραξη για την εμπέδωση, δια πυρός και σιδήρου, των συμφερόντων του πλούτου, της εκμετάλλευσης και της κυριαρχίας. Και παραπέρα, γιατί η Ευρώπη δεν ταυτίζεται με το απολυταρχικό οικοδόμημα της Ε.Ε. Υπάρχει η “Ευρώπη των κάτω”, των πλατειών, των εργατικών απεργιών, των αυτοδιαχειριστικών εγχειρημάτων, της άμεσης αντικαπιταλιστικής πράξης, που είναι ανάγκη να βρει το δικό της κοινό αγωνιστικό βηματισμό απέναντι στη διεθνοποιημένη εξουσία του χρήματος και της εκμετάλλευσης, δημιουργώντας και επιβάλλοντας τις δικές της αντιδομές αγώνα, αλληλεγγύης και συνεργατικής δράσης. Αυτές οι αντιδομές συγκρούονται φυσικά με τη “φυλακή των λαών” της Ε.Ε., την αντιπαλεύουν και επιχειρούν να τη διαλύσουν, όχι όμως για να επιστρέψουμε στη θαλπωρή μιας εθνικής καπιταλιστικής ανάπτυξης αλλά για την εξάπλωση της αυτοοργάνωσης και της άμεσης δημοκρατίας πέρα από το έθνος-κράτος και τις διεθνικές καπιταλιστικές ενώσεις.

Ας καταλάβουμε την Ευρώπη! Ας συντονιστούμε οριζόντια και από τα κάτω, έξω από κρατικούς και γραφειοκρατικούς θεσμούς, σε αντιπαράθεση τόσο με το εθνικό όσο και με το ευρωενωσιακό κράτος, χωρίς ευρώ ούτε δραχμή, με τα δικά μας αυτόνομα μέσα συνεργασίας και κοινής δημιουργίας.

. Οι Πανελλήνιες είναι λάθος !

 

 

 

http://aristeroextreme.blogspot.com/2012/05/blog-post_5782.htmlO σάλος που δημιουργήθηκε με αφορμή το μάθημα της φυσικής και τη δικαιολογημένη αναστάτωση χιλιάδων μαθητών, φέρνει για μια ακόμη φορά στην επιφάνεια την κρυμμένη αλήθεια του μύθου των «ίσων ευκαιριών» και του «αδιάβλητου» θεσμού των πανελλήνιων εξετάσεων.

Η δυσκολία των θεμάτων που προκρίθηκαν από επιτροπές αγνώστου σύνθεσης, στην έκθεση―όπου για την επιλογή του κειμένου είχε έντονες αντιρρήσεις ακόμα και …η ίδια η αρθρογράφος Αρβελέρ (!)― στη φυσική, αλλά και στη βιολογία μέχρις στιγμής, λειτουργεί σαν προφανής παρότρυνση των μαθητών προς την κάθε λογής παραπαιδεία και ιδιωτική εκπαίδευση.

Επιβεβαιώνει τη θέση του εκπαιδευτικού κινήματος ότι οι εξετάσεις αυτές:

-  εντείνουν τους ταξικούς φραγμούς στην εκπαίδευση από τη μια και επικυρώνουν τις διακρίσεις στο όνομα μιας τυπικής ισότητας, αφού το αποτέλεσμά τους είναι από τα πριν προδιαγεγραμμένο, με βάση το κοινωνικό, πολιτιστικό φορτίο και την άκρως δαπανηρή προετοιμασία,

-  ακρωτηριάζουν και υπονομεύουν το ρόλο του λυκείου που καταδικάζεται σε άχαρη γραφειοκρατική, συμπληρωματική λειτουργία, όπου η παιδαγωγική ελευθερία θυσιάζεται από τη «δικτατορία της ύλης»,

-  επιβάλλουν την τυποποίηση και τον κατακερματισμό της γνώσης, την αντικαθιστούν με θραύσματα πληροφοριών, επιβάλλουν την υποτίμηση της γνώσης εκτός ύλης, την αποστήθιση σε πολλά μαθήματα, όπως η ιστορία, η βιολογία, οι Α.Ο.Δ.Ε., οι Α.Ο.Θ κ.λπ.,

-  εισάγουν την πρόωρη ειδίκευση και τη μερικότητα της γνώσης

-  συνθλίβουν την εφηβεία, μετατρέπουν τους εφήβους σε αγχωμένους κυνηγούς των SOS και των μορίων, εκπαιδευόμενους στον κλίμα άγριου ανταγωνισμού, σε υποταγμένες και ευπροσάρμοστες προσωπικότητες, κατάλληλες για το μεσαίωνα της ελαστικής εργασίας χωρίς δικαιώματα.

Το σύστημα αυτό δε μεταρρυθμίζεται, όπως έχει αποδείξει η ιστορία του θεσμού, δε διορθώνεται από τροποποιήσεις, μεταξύ των οποίων η τελευταία απόπειρα με αρχιτέκτονα την αποχωρήσασα υπουργό Άννα Διαμαντοπούλου. Το σύστημα αυτό που διώχνει τη νεολαία από το σχολείο, αλλά και την πιέζει να χωρέσει στο καλούπι της εργασιακής ζούγκλας, αντιστοιχεί στο σχολείο της εποχής του Μνημονίου.

Αυτό που χρειάζεται πρωτίστως η εκπαίδευση είναι η καθιέρωση του δημόσιου και δωρεάν ενιαίου 12χρονου σχολείου:

-της ολοκληρωμένης βασικής στέρεης ποιοτικής μόρφωσης, της σύνδεσης θεωρίας και πράξης, της δημιουργίας της συλλογικότητας, της εργασίας, της κριτικής γνώσης,

-της ελευθερίας, της δημοκρατίας, με άρτιες υποδομές που θα αχρηστέψει την αναγκαιότητα της παραπαιδείας και της ιδιωτικής εκπαίδευσης

-που θα χωράει όλα τα παιδιά με υποστηρικτικές, αντισταθμιστικές δομές χωρίς πληθωρικά τμήματα.

Ένα τέτοιο σχολείο θα ανιχνεύει και θα ενθαρρύνει κλίσεις και ενδιαφέροντα, χωρίς να συνθλίβει τη νεολαία στο Μινώταυρο των …πανελληνίων σφαγών των εφήβων!

Ο κλάδος, οι ΕΛΜΕ και η ΟΛΜΕ έχουν υποχρέωση να πάρουν θέση, υπερασπίζοντας τα μορφωτικά δικαιώματα των μαθητών, το περιεχόμενο της δουλειάς του εκπαιδευτικού και το ρόλο ενός σχολείου στην υπηρεσία του λαού.

Η ονειροπόληση φέρνει φωτεινές ιδέες και ενισχύει τη δημιουργικότητα όταν «κολλάμε» σε κάποιο πρόβλημα

Το μυστικό της έμπνευσης βρίσκεται στην ονειροπόληση

Η ονειροπόληση φέρνει φωτεινές ιδέες και ενισχύει 

τη δημιουργικότητα όταν «κολλάμε» σε κάποιο πρόβλημα

Ψάχνετε απεγνωσμένα να βρείτε τη λύση σε κάποιο πρόβλημα, αλλά μάταια. Και ξαφνικά, εκεί που εγκαταλείπετε την προσπάθεια και στρέφετε τη σκέψη σας κάπου αλλού, η απάντηση σάς έρχεται ως δια μαγείας.

Το φαινόμενο, το οποίο δεν συνδέεται μόνο με το «Εύρηκα» του Αρχιμήδη ή τις φωτεινές στιγμές του Νεύτωνα και του Αϊνστάιν αλλά και με την καθημερινότητα του καθενός από εμάς, είναι πολύ συχνό για να είναι τυχαίο. Τώρα η επιστήμη αρχίζει να εξιχνιάζει τον μηχανισμό του.


Οπως μάλιστα δείχνει νέα μελέτη, η έμπνευση δεν έρχεται όταν απλώς κάνουμε ένα διάλειμμα «αδειάζοντας» το μυαλό μας. Αντίθετα η δημιουργικότητά μας φαίνεται να ενισχύεται όταν αφήνουμε τη σκέψη μας να «ταξιδέψει».

Το τεστ των ασυνήθιστων χρήσεων

Ψυχολόγοι του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα με επικεφαλής τον Μπέντζαμιν Μπερντ και τον Τζόναθαν Σούλερ ανέθεσαν σε 145 φοιτητές δυο τεστ ασυνήθιστων χρήσεων ζητώντας τους να βρουν μέσα σε δυο λεπτά όσο το δυνατόν περισσότερες χρήσεις για καθημερινά αντικείμενα όπως οι οδοντογλυφίδες, οι κρεμάστρες ή τα τούβλα.

Μετά το πέρας των δυο λεπτών οι εθελοντές έκαναν ένα διάλειμμα 12 λεπτών κατά τη διάρκεια του οποίου ορισμένοι από αυτούς ξεκουράστηκαν, κάποιοι επιδόθηκαν σε μια δύσκολη δραστηριότητα απομνημόνευσης που απαιτούσε την πλήρη προσοχή τους ενώ κάποιοι άλλοι ανέλαβαν μια εύκολη ψυχαγωγική δραστηριότητα η οποία είναι γνωστό ότι ενισχύει την ονειροπόληση. Μια τέταρτη ομάδα εθελοντών δεν έκανε διάλειμμα. Στη συνέχεια οι ερευνητές ανέθεσαν σε όλους τους συμμετέχοντες τέσσερα έργα ασυνήθιστων χρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των δυο που είχαν εκτελέσει νωρίτερα.

Σε αυτόν τον «δεύτερο γύρο», στα δυο έργα που επαναλήφθηκαν, οι εθελοντές που είχαν επιδοθεί στην εύκολη ψυχαγωγική δραστηριότητα εμφάνισαν κατά 41% καλύτερες επιδόσεις σε σχέση με την προηγούμενη φορά. Οι άλλες τρεις ομάδες δεν παρουσίασαν καμία βελτίωση όταν επανέλαβαν τα ίδια τεστ.

Ωστόσο, παρά τη βελτίωσή τους στα επαναλαμβανόμενα έργα, οι εθελοντές δεν εμφάνισαν καλύτερες επιδόσεις στα τεστ ασυνήθιστων χρήσεων που εκτέλεσαν για πρώτη φορά. «Αυτό υποδηλώνει ότι η ονειροπόληση βοήθησε μόνο στα προβλήματα τα οποία είχαν ήδη επεξεργαστεί νοητικά. Δεν φάνηκε να οδηγεί σε μια γενικότερη αύξηση της δημιουργικής ικανότητας επίλυσης προβλημάτων» δήλωσε ο κ. Μπερντ.

Το κομμάτι που συμπληρώνει το παζλ

Τα ευρήματα της νέας μελέτης, η οποία αναμένεται να δημοσιευθεί σύντομα στην επιθεώρηση «Psychological Science», αποκαλύπτουν το κομμάτι που συμπληρώνει ένα παζλ το οποίο απασχολεί εδώ και καιρό τους ειδικούς.

«Παραδοσιακά γνωρίζουμε ότι ο ύπνος REM (σ.σ. η φάση των ονείρων) χαρίζει δημιουργική έμπνευση. Το γεγονός ότι και η ονειροπόληση έχει το ίδιο αποτέλεσμα είναι συναρπαστικό. Νομίζω ότι ανακάλυψαν κάτι πραγματικά ενδιαφέρον» δήλωσε η Σάρα Μέντνικ, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Ριβερσάιντ η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, μιλώντας στον ειδησεογραφικό ιστότοπο του «Nature».

Από την πλευρά του ο Τζον Κούνιος, ψυχολόγος του Πανεπιστημίου Ντρέξελ της Φιλαδέλφειας γνωστός για τις μελέτες του σχετικά με τη δημιουργική έμπνευση, συμπλήρωσε: «Το εύρημα αυτό πραγματικά κλείνει μια τρύπα στην υπάρχουσα βιβλιογραφία».

Οι νέες ανακαλύψεις αναδεικνύουν επίσης μια σημαντική χρησιμότητα στην ονειροπόληση, μια ανθρώπινη δραστηριότητα την οποία οι ειδικοί θεωρούσαν ως τώρα παντελώς άχρηστη καθώς δεν μπορούσαν να της αποδώσουν κάποιον εξελικτικό ή άλλο σκοπό.

Λαλίνα Φαφούτη

- Περιπλανώμενος: Το μυστικό της έμπνευσης βρίσκεται στην ονειροπόληση

Κρις Χάρμαν: "Λαϊκή ιστορία του κόσμου" - Ιστορία για να “πλάσουμε το μέλλον”

http://www.ergatiki.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=4102:i1010&Itemid=62•Το βιβλίο του Κρις Χάρμαν “Λαϊκή Ιστορία του κόσμου” επιτέλους κυκλοφορεί στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Τόπος. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα εκδοτικά γεγονότα της χρονιάς που διανύουμε. Λέμε επιτέλους, γιατί στην Εργατική Αλληλεγγύη 13 χρόνια τώρα, από το 1999 που πρωτοκυκλοφόρησε το βιβλίο στα αγγλικά, δεν έχουμε πάψει να καταφεύγουμε σε αυτό, και να το αξιοποιούμε (ασύστολα) σε κάθε ιστορικό άρθρο. Η ελληνική έκδοση είναι ευκαιρία να φτάσει η δουλειά του Χάρμαν σε ένα μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού αναγνωστικού κοινού. Πρόκειται για ένα βιβλίο που όπως λέει και ο υπότιτλός του επιδιώκει να συμπυκνώσει αλλά και να εξηγήσει την πορεία της ανθρωπότητας “από την εποχή του λίθου έως και τη νέα χιλιετία”.

Ο Χάρμαν, παρότι επισκέφτηκε πολλές φορές την Ελλάδα, δεν πρόλαβε να δει αυτό του το έργο δημοσιευμένο. Πέθανε το 2009, στο Κάιρο όπου συμμετείχε ως ομιλητής σε ένα σοσιαλιστικό συνέδριο.

Η “Λαϊκή ιστορία του κόσμου” δεν μπορεί να γίνει κατανοητή έξω από τη ζωή του ίδιου του Χάρμαν. Σε ολόκληρη τη ζωή του ήταν επαναστάτης σοσιαλιστής, μέλος των Διεθνών Σοσιαλιστών και του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος στη Βρετανία (SWP).

Έγραψε τα πρώτα του πολιτικά κείμενα ως φοιτητής στις αρχές της δεκαετίας του '60 και συνέχισε ασταμάτητα στη θεωρία και στη δράση μέσα στη φωτιά του Μάη του '68, της πορτογαλικής επανάστασης του '74-'76, στην υποχώρηση της δεκαετίας του '80, στον σεισμό που προκλήθηκε από την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ, μέχρι την τρέχουσα οικονομική κρίση.

Η θεωρητική δουλειά του Χάρμαν ήταν πάντα συνυφασμένη με τα πρακτικά καθήκοντα που είχε μπροστά του το κίνημα στη Βρετανία αλλά και διεθνώς. Μπορεί να μοιάζει παράξενο, αλλά η ενασχόληση με την ιστορία, είχε για τον Χάρμαν ακριβώς αυτόν τον πρακτικό προσανατολισμό.

Κοινωνίες ισότητας

Για παράδειγμα, το πρώτο μέρος της “Λαϊκής Ιστορίας” είναι αφιερωμένο στις πρωτόγονες αταξικές, κομμουνιστικές κοινωνίες και στο πώς έγινε το πέρασμα από αυτές τις κοινωνίες ισότητας σε κοινωνίες χωρισμένες σε τάξεις που στηρίζονται στην εκμετάλλευση. Η ενασχόληση του Χάρμαν με αυτό το δύσκολο θέμα προέκυψε μέσα από τη συζήτηση που είχε ανοίξει στο κίνημα στα τέλη της δεκαετίας του '70 σχετικά με την καταγωγή της γυναικείας καταπίεσης. Η ανάγκη να απαντηθούν οι ιδέες που χρέωναν τη θέση της γυναίκας σε κάποια προαιώνια διαμάχη με τους άντρες και όχι στον τρόπο με τον οποίο αναδύθηκαν οι τάξεις οδήγησε το Χάρμαν σε αυτή τη δύσκολη δουλειά.

Όπως έγραφε ο ίδιος “Όταν πρωτοπροσπάθησα να υπερασπιστώ μια μαρξιστική αντίληψη για την εξέλιξη της κοινωνίας στις αρχές της δεκαετίας του '80, σήμανε ότι έπρεπε να κοσκινίσω καταλόγους επιστημονικών περιοδικών και βιβλιοθηκών για να εντοπίσω μελέτες ανθρώπων που συχνά δούλευαν χωρίς να γνωρίζει ο ένας τη δουλειά του άλλου”.

Αντίστοιχα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ο Χάρμαν ασχολήθηκε με τις ρίζες των ισλαμικών αυτοκρατοριών, μέσα από την ανάγκη να απαντηθεί η ισλαμοφοβική επίθεση σε βάρος των Μουσουλμάνων και ολόκληρη η φιλολογία περί “ανώτερων” και “κατώτερων” πολιτισμών. Ο Χάρμαν χρειάστηκε να γυρίσει πίσω στον 7ο αιώνα αλλά και στη συνεισφορά του Ισλάμ στον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, για να στερήσει κάθε ψευτοεπιστημονική βάση από τους ρατσιστές.

Η δύναμη του έργου του Χάρμαν είναι ότι ενώ πίσω από κάθε σελίδα κρύβεται μια εντατική και εκτατική μελέτη, το αποτέλεσμα που έχει στα χέρια του ο αναγνώστης είναι απλό και κρυστάλλινο. Χωρίς απαρίθμηση αμέτρητων γεγονότων, αλλά αναδεικνύοντας εκείνες τις καμπές που μας κάνουν να καταλαβαίνουμε τι πραγματικά έγινε και γιατί.

Γιατί όμως το βιβλίο του Χάρμαν είναι το καλύτερο ώστε να καταλάβουμε “τι πραγματικά έγινε” και όχι κάποια άλλη από τις γενικές ιστορίες που κυκλοφορούν; Εδώ μπαίνει η σημασία της λέξης “Λαϊκή” που υπάρχει στον τίτλο. Ο Χάρμαν δεν είναι οπαδός της “Ιστορίας από τα Κάτω” που εστιάζει μόνο στα βάσανα και στις αντιλήψεις των απλών ανθρώπων σε αντιπαράθεση με το τι συμβαίνει στις κορυφές της κοινωνίας.

Αντίθετα θεωρεί τους ανθρώπους πρωταγωνιστές της ίδιας της ιστορίας τους και την ιστορία ως αποτέλεσμα της πάλης μεταξύ των τάξεων. Χρησιμοποιεί την παρατήρηση του Μαρξ ότι “οι άνθρωποι είναι οι δημιουργοί της ιστορίας, αλλά μέσα σε συνθήκες που δεν επέλεξαν οι ίδιοι”.

Το ερώτημα συνεπώς σε κάθε στιγμή, από τη σκοπιά των καταπιεσμένων, είναι διπλό: τι συνθήκες επικρατούν, τι ευκαιρίες υπάρχουν για την κοινωνική αλλαγή αλλά και τι μπορούμε εμείς να κάνουμε για να παρέμβουμε αποφασιστικά και να αλλάξουμε τα πράγματα; Εκεί είναι το κλειδί με το οποίο ο Χάρμαν καταφέρνει και ξεφορτώνει την ιστορία από το βάρος των ημερομηνιών και των ονομάτων.

Στην ιστορία συμβαίνουν άπειρα γεγονότα, σημαντικά και ασήμαντα. Εκείνα που μας ενδιαφέρουν είναι αυτά που θα βάραιναν θετικά ή αρνητικά πάνω μας αν βρισκόμασταν στη θέση αυτών που θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο σε κάθε στιγμή. Οι συνθήκες και οι επιλογές που εμπόδισαν τον Σπάρτακο και τους άλλους σκλάβους να δημιουργήσουν άλλο κοινωνικό μοντέλο απέναντι στη δουλοκτησία. Οι συνθήκες και οι επιλογές που είχαν μπροστά τους οι εξεγερμένοι αγρότες στη Γερμανία του 16ου αιώνα, κι αντίστοιχα οι πρωταγωνιστές των επαναστάσεων του 1789, του 1848 και του 20ου αιώνα, τις οποίες ο Χάρμαν εξετάζει πιο αναλυτικά.

Ο Χάρμαν είναι οπαδός του “ιστορικού υλισμού”, της μεθόδου δηλαδή που πρότεινε ο Μαρξ για να εξετάζουμε την ιστορία. Δεν αντιλαμβάνεται όμως τον ιστορικό υλισμό ως τυφλοσούρτη που μπορεί να μας δίνει απαντήσεις χωρίς συγκεκριμένη ιστορική έρευνα. Την πραγματικότητα τη διαμόρφωσαν οι ίδιοι οι άνθρωποι με τη δράση τους, όχι κάποιοι “νόμοι της Ιστορίας”. Η ιστορική έρευνα είναι αυτή που μας βοηθάει να δούμε αν υπήρχε εναλλακτική λύση. Και πάλι, όχι για να γράψουμε πιθανές εναλλακτικές εκβάσεις της ιστορίας, αλλά για να είμαστε ακόμα πιο δυνατοί στις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας.

Μια σημαντική διαφορά στο έργο του Χάρμαν που προκύπτει μέσα από αυτήν την προσέγγιση είναι ότι αντιλαμβάνεται την ιστορία ως ιστορία της ανθρωπότητας. Όχι ως ιστορία εθνών, ούτε ως ιστορία πολιτισμών, πόσο μάλλον ως ιστορία “μεγάλων ανδρών”. Κόντρα σε αντιλήψεις περί διαφορετικών ιστοριών Δύσης και Ανατολής, ο Χάρμαν αντιλαμβάνεται την ιστορία της ανθρωπότητας ως μια ενιαία πορεία του ανθρώπινου είδους το οποίο στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει την επιβίωσή του, άλλαξε τη φύση και τον κόσμο γύρω του.

Όπως γράφει ο ίδιος σε ένα κείμενό του: “Ο Μαρξισμός είναι ενός είδους ανθρωπισμός. Είναι μια ερμηνεία για το πώς ένα συγκεκριμένο ζώο -ο χόμο σάπιενς- στην προσπάθεια του να μείνει όρθιο απέναντι στα χτυπήματα της φύσης, συνεργάστηκε με το υπόλοιπο είδος του, δημιουργώντας κοινωνίες, οι οποίες έφτασαν να κυριαρχούν πάνω στη ζωή όλου του είδους. Με αυτόν τον τρόπο, προκύπτουν διαφορετικές μορφές οικονομικών και κοινωνικών οργανώσεων, και από ένα σημείο της ιστορίας κι έπειτα, προκύπτουν τάξεις και κράτη.”

Διάσπαση

Ο Χάρμαν μάς πρόσφερε την πιο καθαρή ματιά πάνω στην ιστορία της ανθρωπότητας μέχρι τώρα, για να μας βοηθήσει στην προσπάθεια να απαλλάξουμε την ανθρωπότητα από την αυτοδιάσπαση σε κοινωνικές τάξεις, μια διάσπαση που προκαλεί το κυνήγι του κέρδους, τον παράλογο ανταγωνισμό και απειλεί να μας οδηγήσει όλους στην βαρβαρότητα.

Στην τελευταία παράγραφο του βιβλίου διατυπώνει ανοιχτά ότι η οικοδόμηση ενός επαναστατικού κόμματος είναι η εγγύηση γι'αυτή την απελευθερωτική έξοδο:

“Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να προβλέψουμε ποια θα είναι η έκβαση αυτών των μεγάλων συγκρούσεων. Η έκβαση δεν εξαρτάται μόνο από τη σύγκρουση αντικειμενικών ταξικών δυνάμεων, από την ανάπτυξη των τάξεων καθαυτών, αλλά επίσης από την έκταση στην οποία θα αναδυθεί εντός της διευρυμένης “οικουμενικής” εργατικής τάξης ένας πυρήνας ανθρώπων που κατανοούν πώς πρέπει να δώσουν τη μάχη και γνωρίζουν πώς να κερδίσουν τους συνανθρώπους τους σε αυτήν την κατανόηση.

Θα υπάρξουν ομάδες και κινήματα σε σκληρή αντιπαράθεση με τη μία ή την άλλη πλευρά του συστήματος. Η ίδια η βαρβαρότητα και ο παραλογισμός του συστήματος εγγυώνται ότι θα υπάρξουν τέτοια κινήματα στο μέλλον, όπως υπήρξαν στο παρελθόν.

Όμως η ιστορία του 20ου αιώνα δείχνει ότι αυτά τα στοιχεία μπορούν να είναι όντως αποτελεσματικά όταν αποκρυσταλλώνονται σε επαναστατικές οργανώσεις που αμφισβητούν το σύστημα σε όλες τις πτυχές του.

Η αστική τάξη χρειάστηκε μια τέτοια αποκρυστάλλωση με το Νέο Υποδειγματικό Στρατό τον 17ο αιώνα και με τη Λέσχη των Ιακωβίνων τον 18ο αιώνα. Η ρωσική εργατική τάξη τη χρειάστηκε με το μπολσεβίκικο κόμμα το 1917. Η μαζικά διευρυμένη παγκόσμια εργατική τάξη θα χρειαστεί μια τέτοια αποκρυστάλλωση ξανά και ξανά τον 21ο αιώνα, προκειμένου να μην αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα ως σύνολο την καταστροφή.

Η ανάγκη αυτή μπορεί να ικανοποιηθεί μόνο αν υπάρχουν άνθρωποι που αφοσιώνονται σε αυτό το καθήκον. Ο Ιρλανδός σοσιαλιστής Τζέιμς Κόνολι επισήμανε κάποτε: “Οι μόνοι αληθινοί προφήτες είναι εκείνοι που πλάθουν το μέλλον”. Η κατανόηση του παρελθόντος βοηθά. Γι' αυτόν τον λόγο έγραψα τούτο το βιβλίο”.