ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ" ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ [1830-1949]

ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ"ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ" ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΗΣΤΕΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ [1830-1949]αρχαιοπαραδοτη κλεφτουρια

[Τά κείμενα τής ενότητας αποτελούνται από εισηγήσεις που εγιναν στο στέκι "ΠΙΚΡΟΔΑΦΝΗ" σε εκδήλωση με θέμα το φαινόμενο της κοινωνικης ληστειας στον Ελλαδικο χώρο απο το 1830-1949],μια αποσιωποιημενη παραδοση αντίδρασης που εκδηλώνεται αμεσως μετα την ιδρυση του Ελληνικου κρατους]


ΑΡΧΑΙΟΠΑΡΑΔΟΤΗ ΚΛΕΦΤΟΥΡΙΑ
Η ίδρυση του ελληνικού κράτους, και πολύ περισσότερο της οθω­νικής βαυαροκρατίας. βρίσκουν τους απλούς αγωνιστές της επανάστασης με απόλυτα διαψευσμένες τις ελπίδες τους. Μια δεκαετία σκληρών αγώνων ενάντια στο οθωμανικό καθεστώς (αλλά και ενδοελ-ληνικών συγκρούσεων συχνά με βάση ταξική·) το μόνα που απέφερε ήταν η ίδρυση ενός νέου καταπιεστικού κράτους Οι εθνικοαπε-λευθερωτικοί αγωνες (ακόμα κι έτσι όπως πραγματώθηκαν, ως καθεστώς ξένης κηδεμονίας) δεν συνοδεύτηκαν για τον λαό από καμία ουσιαστική καλυτέρευση της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας που βίωνε.



""Αφού σας φτιάσαμεν το ρωμεικον. μας κάνατε και είλωτες, θα μας παλουκώσετε γιατί χύσαμε το αίμα μας δι'αυτήν την πατρίδα και τιποτις δεν κερδίσαμε Γιόμτοαν οι χοφες του κράτους, μας πήραν την ματοκυλισμένη μας γη. την αγόρασαν από ενο γρόσι το στρέμμα και βαλαν εμάς με αλέτρι και τραβούμε κα βγάναμεν των συγγενών μας τα κόκαλα - (Μακρυγιάννης) ""
Η γη από τα χέρια των αγάδων πέρασε στα χέρια των ελλήνων κοτσαμπάσηδων-τσίφλικάδων είτε απευθείας, ειτε περνόντας από το μεταβατικό στάδιο των -εθνικών γαιών-. Ο κολίγος πάντως παρέμεινε κολίγος και συχνά υπό δυσμενέστερες συνθήκες που τον έκαναν να αναπολεί το οθωμανικό καθεστώς. Ο άγγλος περιηγητής Τόρντον ανα­φέρει:



-Οι ρωμιοί έχουν τους μεγαλύτερους εχτρούς ανάμεσα τους. Αυτοί είναι οι κοτσαμπάαηδες από ρωμέικη γενιά Κάτω από το μαχαίρι των τούρκων, ο ρωμιός είναι σκλάβος. Κάτω από την εξουσία των συγχωριανών του κοτσαμπάοηδων, γδύνεται ολότελα και είναι εκατό φορές πιο δυστυχισμένος.-Και ο Φωτάκος. υπασπιστής του Κολοκοτρώνη συμπληρώνει για τους κοτσαμπάσηδες:


"Η ευζωία τον κοτσάμπαση είναι όμοια με εκείνη του τούρκου και μόνο κατά το όνομα διαφέρει Αντι π.χ. να τον λένε Χασάνην, τον έλεγαν Γιαννην και αντί να πηγαίνει εις τζαμί επήγαινεν εις εκκλησίαν. Μόνο κατά τούτο υπήρχε διάκρισις-.

Με την διάλυση λοιπόν των άτακτων επαναστατικών στρατευμάτων, οι περισσότεροι από τους απλούς αγωνιστές καθίστανται ακτημονες και ανεπάγγελτοι Οι βαυαροί, σε συνθήκες που θυμίζουν την περίοδο μετά την Βάρκιζα (1945) υποχρεώνουν τους αγωνιστές υπό καθεστώς βίας να παραδοθούν τα όπλα τους Ο ιστορικός Τόσος Βουρνος. σημει ώνει:<< .... σπαρακτικές σκηνες γινονται τοτε Το ένδοξο και ρακένδυτο πλήθος των βετεράνων του '21 με δάκρυα στα μάτια φιλούσε τα μπαρουιοκαπνισμενα όπλα του και ύστερα τα κομμάτιαζε για να μην πέσουν στα χερια των βαυαρών». Πολλοί μάλιστα απο' τους αγωνιστές κατάγονται από -μη απελευθερωμένες" περιοχές (Ήπειρο. Θεσσαλία) στις οποίες είναι αδύνατη η επιστροφή τους Το παλιό δίλημμα της κλεφταρματολικης παράδοσης -ραγιάς η στο Βουνό- ξαναμπαίνει σε νεα βάση Ο Μέντελσον σημειώνει : «Η βαυαρική-αντιβασιλεία κατόρθωσε δια της ασύνετου αυτής διαγωγής απέναντι των παλαιών μαχητών τού υπέρ ελευθέριας αγώνος να διαμόρφωση πυρήνα αρχαίο
παραδότου κλεφτουριας>>. Δεν είναι Ομως το μοναδικό σημείο άμεσης σύγκρουσης που πηγάζει από την ίδια την δημιουργία του ελληνικού κράτους. Π.χ. πώς μπορούν να αποδεχτούν οι ανυπόταχτοι νεαροί νομάδες κτηνοτρόφοι την ιδέα της υποχρεωτικής τετραετούς στράτευσης σε έναν δυτικοϋ τύπου στρατό με αυστηρή πειθαρχία, διοικούμενο από βαυαρούς αξιωματικούς; Για πολλούς απ' αυτούς τους νεαρούς ο δρόμος είναι ένας: ανυποταξία και παρανομία. Για να το βάλουμε στην πραγματική του διάσταση ουσιαστικά σναφερομαστε στην άρνηση ένταξης των παραδοσιακών συχνά αυτοδιοικούμενων αγροτικών κοινοτήτων, στις πολιτικές κα οικονομικές δομές ενός συγχρόνου κράτους, του οποίου την αναγκαιότηια δεν κατανοούσαν καν Κάπως έτσι. στην π ροκαπιταλιστική αγροτική κοινωνία της με μεπαναστατικής Ελλάδας, προκύπτει η πρώιμη φαση αυτού που ο Χόμπσμπαουμ ορίζει ως "Πρωτόγονη μορφή οργανωμένης κοινωνικής διαμαρτυρίας». Η πρώιμη φάση της κοινωνικής ληστείας. Προκύπτει ο κοινωνικός ληστής διαφοροποιούμενος από τον κοινό ληστή καθώς (για να επικαλεστώ πάλι τον Χόμπσμπαουμ):


-Αυτό που έχει σημασία σχετικά με τους κοινωνικούς ληστές είναι ότι ειναι χωρικοί που ζουν στην παρανομία, τους οποίους ο αφέντης και το κράτος Θεωρούν εγκληματίες, αλλά που παραμένουν στα πλαίαια της αγροτικής κοινωνίας και θεωρούνται από τους χωρικούς ήρωες, αγωνιστές, εκδικητές

πολεμιστές της ελευθέριος, ακόμα και αρχηγοί απελευθερωτικών αγώνων, και οπωσδήποτε άντρες που αξιζουν τον θαυμασμό και την υποστήριξη τους-. Γνωστότεροι λήσταρχοι αυτής της πρώιμης φάσης ήταν οι Ρουπακιάς. Χοοιόδας. Γιαταγανας. Καλαμάτας. Πασλής και Μαλισαβας με διακόσιους περίπου συντρόφους τους. Αξονας δράσης τους ήταν η πρώτη ελληνοτουρκική μεθόριος την οποία συχνό διαβαίνουν έχοντας ερείσματα εκατέρωθεν της.

Τον Ιούλιο του 1835. ο βαυαρός καγκελάριος του Οθωνα. καθ απόδειξη του άγγλου πρέσβη. αποστέλλει εναντίον τους -κυρίως βαυαρικές- στρατιωτικές μονάδες υπ ο την διοίκηση του άγγλου στρατιωτικού Γκορντον Η επιχείρηση κατέληξε σε φιάσκο καθώς τα βουνά της Ρούμελης ■έπεσαν βαρια - στους βαυαρούς στρατιωτικούς. Εφημερίδα της εποχής γράφει πως {{αι λησταί κατόρθωσαν να αφαιρέσουν τον ίππον τον Γκορντον , μόλις δυνηθέντος να σωθή δια της φυγής και να συλλάβουν δεκα εκ των στρατιωτών τον αιχμάλωτους-}}. Το γεγονός αυτό συνέβει την επομενη της ληστείας του Δημόσιου Ταμείου Φθιώτιδας από τον λήσταρχο Θεοχαρη (15 Σεπτέμβρη 1835)

Πουλί μ κι απούθεν έρχεσαι, πουλίμ' σια πού πηγαίνεις
Μην έρχεσαι απ' τον Εγριπο κι απ τον καϋμένο Βάλτο
Μην είδες κλέφτες πουθενά, μην είδες καπετάνιους.
Μην είδες τα Τσατσοπουλα το Μήτσο και το Γιάννη;
Πες τους να κάτσουν φρόνιμα, σαν παληκάρια που ναι
Δεν είν ο περσινός καιρός κι ο φετεινος χειμώνας,
μας ήρθε Φραγκος βασιλιάς, και Φράγκος Κυβερνήτης,
γυρεύει κεφάλια κλέφτικα, κρεμάει καπεταναίους
Κι όσοι κλέφτες κι αν τ άκουσαν πήγαν να προσκυνησουν.
Κι ο Καρακάπης το σκυλί δεν πάει να προσκυνήσει.

Τρεις βδομάδες νωρίτερα, τριανταπεντε σύντροφοι του Χοσάδα. μπήκαν στη πολη της Λαμίας και εισέβαλαν στην κατοικία του μητροπολίτη. Δεν αρκέστηκαν στο πλιάτοτκο αλλά -πορέμειναν εντός της οικιας μέχρι την πρωϊαν της επομένης και. μετά γενναίον φαγοπότι απήλθαν- Οι χωροφυλακές που είχαν σπεύσει νωρίτερα, δεν διανοήθηκαν να χαλάσουν το γλέντι και αποχωρήσαν διακριτικά καθώς ένας συνάδελφος τους σκοτώθηκε και άλλος ένας τραυματίστηκε. Από τον Χοσάδα και τον Ρουπακιά εξάλλου, αναφέρεται σε κλέφτικο τραγούδι και η εισβολή στην Ναύπακτο.

Κανένας δεν το πάτησε το κάστρο της Επάκτου,
ο Ρουπακιάς το πάτησε με τον γερο-Χοσάδα
πήραν άσπρα, πήραν φλουριά, πήραν μαργαριτάρια,
πήραν του Νόβα τα παιδιά, του Νόβα την γυναίκα.,..
Νωρίτερα (7 Ιουνίου 1Β35). βαυαρικό τμήμα του Μηχανικού που σκόπευε να κατασκευάσει οχυρό έλεγχου του δρόμου Αγρινίου-

Μεσολογγίου, έπεσε σε ενέδρα ληστών. Ο λοχαγός Κράους, εκτός απ' την ζωή του έχασε και τα αυτιά και την μύτη του που κόπηκαν ως λάφυρα. Σκληρές ράχες θα γίνουν και τον Φεβρουάριο του '36 στον Αχινό όταν ο βαυαρός συνταγματάρχης Γέσμαν επιχείρησε ι καταδιώξει ληστές που φορολογούσαν πλούσιους κάτοικους τι περιοχής. Θα πέσουν νεκροί ένας βαυαρός λοχαγός, εφτά στρατιώτ, και δύο χωροφύλακες. Στην οδά Λαμίας-Άμφισσας. μια ενωμοτ χωροφυλακής μεταφέρει πέντε υπόδικους ληστές. Τριάντα σύντροφοι τους θα τους απελευθερώσουν αφήνοντας πίσω τους νεκρούς τον ενωματάρχη και τρεις χωροφύλακες. Στις 18-3-36. θα εξοντωθεί σχεδόν ολόκληρη, άλλη μια ενωμοτία χωροφυλακής που είχε στρατοπεδεύσει στο μοναστήρι της Αδένττσας.

Συγκρούσεις με τους βαυαρούς, είχαν ξεκινήσει ήδη από το 1834 και στην Μάνη. Ο αγωνιστής θαλάσσης, μαζί με συντρόφους του έσπα­σε αποθήκες στο Γύθειο όπου οι βαυαροί είχαν δεσμεύσει τα οι τηρά και τα διένειμε στον λαό. Βαυαρικές μονάδες θα αιχμαλωτισθούν από ενοπλους Μανιάτες.Τέσσαρις βαυαρικοι λόχοι θα

εξολοθρευτούν σχεδόν ολοσχερώς δια λιθοβολισμού, όταν εγκλω­βίστηκαν οε μια χαράδρα.

Μόνος τρόπος που απόμεινε μπροστά στην πανωλεθρία των νεοφερμένων βαυαρών ήταν βέβαια η εξαγορά και συνεργασία ντό­πιων. Στην Μάνη εξαγοράστηκαν οι οικογένειες των Μαυρομιχάληδων και των Γρηγορόκων για να στραφούν ενάντια στους ανυπότακτους μανιάτες. Στην Στερεά δημιουργήθηκαν μισθοφορικά σώματα εθνο­φυλακής τα οποία και στελεχώθηκαν από ντόπιους. Επιπλέον, τρία χρόνια αργότερα ιδρύονται και οχτώ τάγματα οροψυλακής. ένα στρα­τιωτικό σώμα κατεξοχήν επιφορτισμένο με ιην καταδίωξη της ληστείας.

Παράλληλα ξεκινά η έκδοση νομοθετικών κοι διοικητικών διατάξεων »αντιληστρικής πολιτικής». Οι λήοτές αντιμετωπίζουν Πλέον την ποινή του θανάτου για μια σειρά αδικήματα, ακόμα και για ληστεία χωρίς οπλοχρησία. Για αυτό τον σκοπό, φέρνουν στο Μεσολόγγι από την Μασσαλία μια γκιλοτίνα μαζί με ένα γάλλο δήμιο. Το Μεσολόγγι νεκρώ­νει, κανείς εργάτης δεν δέχεται να εργαστεί στην εκφόρτωση της καρμανιόλας, κόπ που τελικά κάνουν στρατιώτες που φέρνουν από το Ναύπλιο. Ο δήμιος απειλείται με λυντσάρισμα και κλείνεται για προστασία στο στρατώνα.

-...κοι είναι τόσοι οι κομμένοι κοι όλο ιο μπουντρούμια και οι χάψες γεμάτες Και ποιοι είναι αυτοί που σκοτώνονται και είναι ΦυλακωμένΌΐ; Ολο οι αγωνισταί...» (Μακρυγιάννης).

Εκτεταμένα εφαρμόζεται το μέτρο της εκτόπισης ακόμα και μακρι-νώνσυγγενών των ληστών και των ανυπότακτων ή οποιουδήποτε θεω­ρείται ύποπτος για την παροχή έστω και της ελάχιστης συνδρομής. Υιοθετείται ακόμα το μέτρο επικήρυξης -επί των κεφαλών των ληστών­με ποσό ως 4000 δραχμές και τέλος ξεκινά προσπάθεια έλεγχου των νομάδων κτηνοτρόφων (Βλάχων. Σαρακατσάνων κ.α.) που θεωρούνται ως οι βασικότεροι συνεργάτες των ληστών. Το 60% εξάλλου των ληστών άνηκαν -..εις την ποιμενικην iτάξιν-



Ο νομάδες κτηνοτρόφο• ειδαν εξ αρχής εχθρικά το νεοιδρυμενο ελληνικό κράτος. Αδιανόητη π.χ για αυτούς -όπως προανεφερθηκε-ήταν η τετραετής υποχρεωτική στράτευση. Σημαντικοί ερη όμως η ι αν η διχοτόμηση του μέχρι τότε ενιαίου βαλκανικού γεωγραφικού χώρου που περιόρισε το πεδίο της ελεύθερης μετακίνησης των κοπαδιών τους. Ενας μάλλον αξιόπιστος μάρτυρας, ο διώκτης των ληστών λοχαγός Λαδόπουλος καταθέτει

«Ολοι οι βλάχοι ειναι συγγενής μεταξύ των. Ευκολώτερον κατσρέφονται αι συμμοριαι των χωρικών ληστών, αλλά των βλάχων δεν καταστρέφονται Αυτοι συνδέονται δια των βλαχοπημένων. Αυτοί αποτελούν μερίδα άλλης κοινωνίας, πατρίδα έχουν Οπου ευρίσκονται εις την Μακεδονία ειναι Μακεδόνες, οταν υπάγουν ας την Θήβα είναι Θηβαίοι, εις την Πελοποννησον ειναι Πελοποννησιοι. Είναι κοομοπολίται>>
• Επιπλέον, οι νομάδες είχαν ανέκαθεν προστριβές με τους γεωργούς (και βέβαια με τους τσιφλικάδες) καθώς τα τεράστια μετακινούμενα κοπάδια τους προκαλούσαν ζημίες στην γεωργική παράγωγη. Σ' αυτή την διένεξη, το κράτος στεκόταν από την μεριά των αγροτών, τόσο λόγω της πελατειακής σχέσης του με τους τσιφλικάδες όσο και σε ένα επίπεδο "πριμοδότησης- των αγροτικών πληθυσμών που θεωρούνταν πιο εύκολα ελέγξιμοι Ο λοχαγός Λαδόπουλος στην κατάθεση του εύστοχα τονίζει την σχέση αλληλεξάρτησης ληστών και -βλαχο-ποιμενων. μια σχέση οργανική και άρρηκτη:

-Ομίλησα με βλαχους παλλακις και μου είπον. δεν μπορούμε να διατηρηθώμεν ανευ ληστών» διότι υποθέσατε Ομάδα η οποία είναι εις το Καρπενήσι τρέπει να έχη ληστοσυμμοριαν η oποι να υποστηρίζη την ομάδα κατά φαντασία έστω. Διότι εάν κατεβη απο τα Αγραφα η ομάς με τα ποίμνια της. αυτή διερχόμενη καταστρεφη το παν. Σπαρτό, αμπέλια, βαμβάκια, οτι εύρη. Μια ομάς έχει τρεις με τέσσερις χιλιάδες πρόβατα, εκατόν πενήντα άλογα, αίγας, καταστρέφουν το παν. Οι χωρικοί εάν εξεύρουν οτι η ομάς αυτή προστατεύεται π. χ. από τον Σπανό, δεν τους πειράζουν αλλά τους παρακαλούν διοτι φοβοΰνται.-Έτσι. τα παιδιά των νομάδων μεγάλωναν ακούγοντας ιστορίες και τραγούδια για κλέφτες ενω η ευχή. των μανάδων ήταν: -ποτε να μεγάλωσει ο Γιώργης να φορέσει τα γαντζούδια γιο να γινει κλέφτης, για να δει προκοπή και η μανα που τον εγεννησε.- Μια άλλη μάνα. στην ερώτηση γιατί φυλάκισαν τον γιό της. απαντούσε -δεν έκαμε τίποτα, τον έπιασαν δια λεβεντιά-.http://enaasteri.blogspot.gr/2012/03/1830-1949.html