http://www.respublica.gr/2020/03/
Το τέλος του κόσμου: ήρωες σε εποχές πανδημίας
George Frederic Watts – A Study for Una and the Red Cross.
Μετάφραση: Γιώργος Κουτσαντώνης
Δεν κοιτάμε τον ήλιο κατάματα γιατί γνωρίζουμε ότι θα μας τυφλώσει, δεν βλέπουμε το θάνατο κατάματα γιατί μας δίνει την επίγνωση της προσωρινότητας και αυτή η συνειδητοποίηση ακυρώνει κάθε ζωτική επιθυμία, κάθε τέχνη, κάθε πρόοδο, μηδενίζει την ιδέα της δράσης, μας οδηγεί στη θλιβερή αναμονή του αναπόφευκτου. (Pietro Geranzani*)
Δεν είναι η υγεία, είναι ο φόβος της απώλειας. Είναι αυτό το ταραχώδες κύμα συναισθημάτων. Έχουμε δει πάρα πολλές ταινίες «Αποκάλυψης» και κακής ποιότητας. Στην αρχαιότητα, υπήρχε ο φόβος για το τέλος του κόσμου, υπό τον διαπεραστικό ήχο της σάλπιγγας, όπως κατά τη στιγμή της τελικής κρίσεως. Οι χιλιαστές ήταν ενωμένοι υπό ένα διττό καθεστώς: αυτό του τρόμου αναμεμειγμένου με την ελπίδα της χιλιετούς βασιλείας του Θεού και της Επουράνιας Ιερουσαλήμ. Η επιστήμη σήμερα μας πληροφορεί ότι το πιθανό φυσικό τέλος του πλανήτη μας θα επέλθει σε δισεκατομμύρια χρόνια από τώρα -μέσω ενός υποθετικού Big Crunch- που θα φέρει την κατάπαυση ολόκληρου του σύμπαντος, δίνει έτσι μια επιστημονική εξήγηση που στην πραγματικότητα εξαλείφει κάθε είδους φολκλοριστική πρόβλεψη που θέλει περήφανους ιππότες με τρομπέτες, αγγέλους και κήπους με ανέμελες παρθένες, πηγές φρέσκου νερού και πνευματική γαλήνη.
Ασφαλώς, υπάρχουν αμέτρητες και συναρπαστικές επιστημονικές θεωρίες σχετικά με το πεπρωμένο του σύμπαντος, όλες τους σε αναμονή πειραματικών αποδείξεων, από την ιδέα ενός εκπυρωτικού σύμπαντος μέχρι την αέναη διαστολή, το μοντέλο του σύμπαντος-φυσαλίδα (θεωρία Λίντε) και από το σύμπαν των χορδών μέχρι τον θερμικό θάνατο, τα παράλληλα σύμπαντα (multiverse) και πόσες ακόμη. Αντ ‘αυτού, μετά την Αποκάλυψη στην εβραϊκή, χριστιανική και ισλαμική παράδοση, θα λάβει χώρα το εσχατολογικό πέρας του κόσμου, οι ψυχές θα αξιολογηθούν, τα μυστήρια θα αποκαλυφθούν. Εδώ δεν απαιτούνται πειραματικά στοιχεία. Εν ολίγοις, στο τέλος θα γνωρίσουμε τη φύση του παραδείσου, τα θεία μυστήρια και το πεπρωμένο των ανθρώπων. Αλλά όχι στη Γη, γιατί η Γη δεν θα είναι πλέον εκεί. Για όλους, τους ανθρώπους της πίστης και της επιστήμης, η Γη δεν θα είναι πλέον εκεί. Για εκείνους της πίστης κάτι νέο και καλύτερο μας περιμένει, όπου ο άνθρωπος θα έχει απαλλαγεί από το σαρκίο του. Ο Θεός στην τελική κρίση επιφυλάσσει, σε όσους το αξίζουν, ένα όμορφο πεπρωμένο και σε άλλους την Κόλαση. Από το καθαρτήριο, ο τόπος όπου οι νεκροί αναμένουν την τελική ετυμηγορία, θα φύγουν και θα κριθούν, πιθανώς χωρίς δίκαιη δίκη. Για τους επιστήμονες, αντιθέτως, υπάρχει το τίποτα ή αναπόδεικτες θεωρίες, τόσο περίεργες όσο κι εκείνες της πίστεως.
*
Η μεταμόρφωση του κόσμου, διότι περί αυτού μιλά η Αποκάλυψη, είναι το γεγονός που προβλέπεται από τη θρησκεία πριν μας αποκαλυφθούν όλα τα σημάδια, και αυτά τα σημάδια είναι τα πιο αινιγματικά όλων των γραφών, αλλά εφόσον το κείμενο πρέπει να ερμηνευτεί, ο συμβολισμός που περιέχεται σε αυτό πρέπει να γίνει κατανοητός στο ιστορικό-λογοτεχνικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκε: σήμερα, ο ρεαλισμός μάς κάνει να το βλέπουμε απλώς ως έναν καρπό εκείνης της εποχής που δεν μας αφορά. Και η επιστήμη, αντίστοιχα, προβλέπει το τέλος των πάντων, γεγονός που επίσης δεν μας αφορά, γιατί για την επιστήμη υπάρχουμε εδώ και ελάχιστο χρόνο και μετά από δισεκατομμύρια χρόνια κατά πάσα πιθανότητα θα εξαφανιστούμε, όπως ακριβώς εμφανιστήκαμε κατά τύχη ή από σφάλμα. Στη σύγχρονη μαζική κουλτούρα, από την άλλη πλευρά, ο κόσμος δεν τελειώνει ποτέ, κινδυνεύει μόνο να τελειώσει, ή μάλλον, είναι η ανθρωπότητα που διακινδυνεύει, γιατί είναι κακιά και αντιμετωπίζει άσχημα τον πλανήτη.
Ο ποπ κόσμος, ή αλλιώς ο σύγχρονος κόσμος, αυτός των ανθρώπων hic et nunc, τώρα απειλείται και σύντομα θα καταστραφεί, πολύ νωρίτερα από ό,τι είμαστε σε θέση να αντέξουμε, εξαιτίας μιας δαιμονικής συνωμοσίας, από κάποιον αδίστακτο τρομοκράτη, από ανθρωποιημένους πιθήκους που θα μας υποδουλώσουν, από εξωγήινους ή από έναν ιό. Ωστόσο θα παραμείνουν οι λίγοι, πολύ λίγοι, επιζώντες που θα επιβιώσουν μέσα στη μιζέρια και τη δυστυχία, ξεσπώντας στις βρωμερές αθλιότητες που ως άνθρωποι είμαστε ικανοί να πράξουμε σε ένα κόσμο χωρίς νόμο και χωρίς ηθική. Αυτό ακριβώς μας κάνει να φοβόμαστε την Αποκάλυψη ή το Big Crunch, γιατί είναι τώρα, επικείμενο στη καθημερινή μας λογοτεχνία, στην οικοβιωσιμότητα, στα Τσερνόμπιλ-Φουκουσίμα και στις πανδημίες που αποκλείουν κάθε πιθανότητα σωτηρίας των καλοκάγαθων.
Το κακό θα καταλάβει τον καθένα, χωρίς διάκριση, ανεξάρτητα από την ποιότητα των πράξεών του τη στιγμή που ο κόσμος ήταν κανονικός. Η μόνη ποπ ελπίδα βρίσκεται στον μυθικό ήρωα που θα φέρει την παγκόσμια λύτρωση, την αποκατάσταση ως μια μορφή καθησυχαστικής απαισιοδοξίας. Αυτός θα επιβιώσει και θα αποτελέσει τον ανθό της παλιγγενεσίας που θα ζήσει στην ερημωμένη Γη έχοντας το ηρωικό καθήκον να ανοικοδομήσει και να εποικίσει έναν ευτυχισμένο κόσμο.
*
Βέβαια στην πραγματικότητα τώρα φαίνεται ότι δεν υπάρχει κανένας μυθικός ήρωας σε ετοιμότητα. Πανικοβαλλόμαστε γιατί είμαστε απροετοίμαστοι και φοβισμένοι να χάσουμε τη μίζερη ζωή μας. Όχι τη ζωή των μολυσμένων, από τον ιό, ηλικιωμένων, αυτών που έχουν ήδη καταπονηθεί από τις κακουχίες που αποδυναμώνουν φυσικά το καταναλισκόμενο σώμα του καθενός κατά τη διάρκεια των ετών. Αυτό είναι μόνον ο μπαμπούλας που μας θυμίζει την αδυναμία της σάρκας. Βλέποντας τους αριθμούς των νεκρών, βλέποντας τον θάνατο των ηλικιωμένων τρέμουμε, αλλά αυτοί από πάντα πεθαίνουν, μόνο που τώρα δεν μας αρέσει να κοιτάζουμε και τώρα είμαστε αναγκασμένοι να διαβάσουμε όλους αυτούς τους αριθμούς, που είναι παντού, δεν υπάρχει διαφυγή, respice post te, hominem te memento. Δεν κοιτάμε τον ήλιο κατάματα γιατί γνωρίζουμε ότι θα μας τυφλώσει, δεν βλέπουμε το θάνατο κατάματα γιατί μας δίνει την επίγνωση της προσωρινότητας και αυτή η συνειδητοποίηση ακυρώνει κάθε ζωτική επιθυμία, κάθε τέχνη, κάθε πρόοδο, μηδενίζει την ιδέα της δράσης, μας οδηγεί στη θλιβερή αναμονή του αναπόφευκτου.
*
Γιατί λοιπόν αυτοί οι αριθμοί ηχούν τόσο μανιασμένα, παρά το ένστικτο απώθησης του θανάτου; Μήπως εξαιτίας μιας διεστραμμένης επιθυμίας κάποιων να εισακουστούν, να ακολουθηθούν, να είναι οι πρώτοι που λένε τα σωστά πράγματα και στη συνέχεια να κατηγορήσουν όλους τους άλλους; Με ένα πενιχρό και αυτό-παρηγορητικό: «σας τα έλεγα εγώ»; Ίσως είναι η τόλμη της υπευθυνότητας σε εκείνα τα δεκαπέντε λεπτά φήμης που σήμερα στην πραγματικότητα αποτελούν αναφαίρετο δικαίωμα. Και για να θυμηθούμε τον Ουμπέρτο Έκο: «αισθάνομαι και πρέπει να πω ότι το διαδίκτυο δεν έχει ανοίξει τις πύλες του μόνο σε όσους προηγουμένως είχαν κοινό στο καφενείο – που για το Θεό θα ήταν ένα ιερό πράγμα, αν σκεφτείτε, πέρα από το ποιος νομίζεις ότι είσαι; – αλλά και η λεγόμενη υψηλού επιπέδου σκέψη, η οποία τώρα ανταγωνίζεται κουτσά στραβά μια υπερδίνη απόψεων τόσο φαντασιόπληκτων όσο και επικίνδυνων, και η σοβαρή σκέψη χάνει και θα συνεχίσει να χάνει, γιατί έτσι είναι ο σύγχρονος κόσμος και έτσι ζούμε σήμερα. Το σκυλί τρώει σκύλο. Το κλικ τρώει κλικ.
*
Transeat. Η αλληλοφαγωμάρα σίγουρα δεν σημαίνει χώσιμο του κεφαλιού στην άμμο. Δεν σημαίνει απραξία, σημαίνει κυριολεκτικά αφήνω τα πράγματα να ρέουν, σιωπηρά, κι αποδέχομαι. Αποδέχομαι την πιθανότητα ένα ενδεχόμενο κακό, που είναι οποιασδήποτε μέσης σοβαρότητας, να ραγίσει το σύμπαν των βεβαιοτήτων μας ώστε να επιτρέψει ένα πέρασμα. Ο Francesco de Gregori τραγουδάει το transeat, όταν προσεύχεται στο Θείο Βρέφος: «ο πόλεμος είναι τόσο καθαρός όσο μια μικρούλα μικρή πληγή, τόσο μικρή όσο μια νιφάδα χιονιού που αναιρεί την ασθένεια του θανάτου του κακού, τον κάνει διάρκειας μικρής, να μοιάζει σαν παιχνίδι»
*
Σήμερα, ως νόμιμα παιδιά και κληρονόμοι της κουλτούρας της επιστήμης, θέλουμε, πράγματι, να είμαστε σε θέση να παρατείνουμε το χρόνο μας, να αντιμετωπίσουμε το τέλος του κόσμου, είτε πρόκειται για πανδημίες, είτε για περιβαλλοντικές καταστροφές, τρομακτικές νόσους ή ακόμα και το τέλος από την έλευση του ολέθρου από πολύ μακριά, απ’ το διάστημα. Ας πολλαπλασιάσουμε λοιπόν τους σύγχρονους ήρωες, από τον Flash Gordon ο οποίος θα νικήσει τον μοχθηρό Ming του πλανήτη Mongo που θέλει απλά και μόνο να παίξει με τη Γη πριν εξοντώσει τον πλανήτη μας, όπως ορισμένα παιδιά πυρπολούν τις μυρμηγκοφωλιές, με τον Bruce Willis/Harry S. Stamper που σταματάει έναν μετεωρίτη ή με την Greta που προς το παρόν θα αγωνιστεί για τη σωτηρία του πλανήτη μόνο μέσα από το διαδίκτυο. Ο καθηγητής Burioni είναι από τους πρωταθλητές της επιστήμης. Νέοι γκουρού και ηρωικοί νοσηλευτές, άγγελοι του πεπρωμένου μας, ακούραστα στρατεύματα των χώρων ανάνηψης, είναι οι στρατιώτες του, και πιστεύουμε στους λόγους του και των άλλων όπως οι δικοί του, χωρίς να κατανοούμε συχνά το νόημά τους, αλλά και ποιος άλλος στην αρχαιότητα αντιλαμβανόταν την απόκρυφη γλώσσα των θεοσοφικών; Η πίστη στην επιστήμη μας κάνει να νομίζουμε ε ότι μπορούμε να εξουδετερώσουμε οποιοδήποτε κακό.
*
Αλλά προσοχή: η δική μου δεν είναι δυσπιστία στην επιστήμη. Είμαι απόλυτα ευχαριστημένος με την ιδέα του εμβολιασμού των ανθρώπων, της θεραπείας τους από τις ασθένειες όσο αυτό είναι δυνατόν, του ανθρώπου στο φεγγάρι και της σφαιρικότητας της Γης, με το γεγονός ότι τρώμε άσχημα, εκλύουμε πολλά αέρια που διαπερνούν την ατμόσφαιρα. Επίσης, απολαμβάνω την ιδέα της κβαντικής μηχανικής ως πιθανολογικό αντικείμενο, που δεν απέχει πολύ από την φιλοσοφική πιθανολογία. Το μη αποδεδειγμένο δεν είναι ακόμα προνόμιο μας, ίσως δεν θα είναι ποτέ ή θα είναι εντός ολίγου, όμως είναι στη φύση μας να προσπαθούμε να ρίξουμε φως σε αυτό που δεν γνωρίζουμε. Η επένδυση των πόρων μας ώστε να φτάσουμε εκεί που κανείς δεν έχει πάει πριν. Είναι στη φύση μας να παλεύουμε για την επιβίωση. Το θέμα είναι να διαπιστώσουμε ποια όπλα είναι τα πλέον κατάλληλα για αυτό τον αγώνα. Είμαστε στα χέρια του dictator, του απονεμήθηκε summum imperium, κρατάει τα ηνία και απαιτεί ως θυσία για το κοινό καλό μια νέα «ημέρα της πίστης.» Χρυσάφι στην Πατρίδα!
*Ο Pietro Geranzani είναι Ιταλός ζωγράφος με βρετανική υπηκοότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου