Δάνεια κάθε είδους,

Τα κομπλεξικά δάνεια

Είναι γεγονός και αν κοιτάξετε τα στοιχεία των τραπεζών, η δεκαετία του 2000 μέχρι το 2009 περίπου ήταν η περίοδος των δανείων. Δάνεια κάθε είδους, πέραν των παραδοσιακών στεγαστικών ή επιχειρηματικών, κατέκλυσαν την ελληνική κοινωνία, με τις διαφημίσεις δανείων να κερδίζουν το μεγαλύτερο μερίδιο διαφημιστικού χρόνου στην τηλεόραση.

Τι χαρακτήρα είχαν άραγε όλα αυτά τα δάνεια, και τι σκοπό αλήθεια εξυπηρέτησαν και εξακολουθούν να εξυπηρετούν ; Ποιοι μπορούσαν να δουν το μακροπρόθεσμο νόημά τους και το ουσιαστικό ψυχαναλυτικό στοιχείο της δομής τους ; Ποιοι ωφελήθηκαν φαινομενικά, ποιοι ουσιαστικά και κυρίως πόσο ;

Η απλή και γνωστή έννοια του δανείου ήταν ο δανεισμός των απαραίτητων εκείνων χρημάτων που ήθελε κάποιος είτε για να ξεκινήσει μια επιχείρηση όπου αφού παρέθετε βιώσιμη πρόταση, λάμβανε το ποσό εκείνο που χρειαζόταν είτε για να μπορέσει να αποκτήσει μια κατοικία που χρειαζόταν άμεσα και δεν είχε όλο το απαραίτητο ποσό.

Μέχρι εδώ το πράγμα φαίνεται να λειτουργεί ικανοποιητικά μιας και με αυστηρό έλεγχο κηρύσσονταν ακατάλληλοι προς δανειοδότηση εκείνοι που δεν είχαν τα οικονομικά μέσα να αποπληρώσουν το δάνειο. Βέβαια το φαινόμενο αυτό γνώρισε κάποιες ακραίες στιγμές όταν ένας ιδιώτης που ήθελε ένα απλό δάνειο για να χτίσει ένα σπίτι, απλό και σε προσιτή τιμή έπρεπε να παρουσιάσει οικονομικά δεδομένα ολόκληρης βιομηχανίας για να καταφέρει να λάβει το δάνειο που του ήταν απαραίτητο.

Από το 2000 και έπειτα άρχισε να συμβαίνει ένεκα και της καλλιεργούμενης ευφορίας της ισχυρής Ελλάδας των Ολυμπιακών Αγώνων και του Ευρώ, ένα ‘’παράξενο’’ φαινόμενο. Οι άλλοτε «δύσκολες» τράπεζες άρχισαν να προσελκύουν τους πελάτες με κάθε μέσον και ειδικά μετά το 2004. Όπου έφτασε να παίζουν ενδιάμεσα σε κεντρικό δελτίο ειδήσεων τηλεοπτικών σταθμών, τρεις και τέσσερις σερί διαφημίσεις δανείων ή αλλιώς ευέλικτων δανειακών προϊόντων.

Σημείωση για να μην υπάρξουν κατηγορίες ότι παλαιότερα τα πράγματα ήταν καλύτερα, όχι δεν ήταν, αλλά η ασυδοσία και η κατάργηση τήρησης βασικών αρχών της οικονομίας έλαβε σάρκα και οστά μετά το 2000 με μοχλό τα δάνεια.

Έτσι λοιπόν ενώ άλλοτε έδινες μάχη για να πάρεις 10 εκ. δραχμές (30000 ευρώ περίπου) για να αγοράσεις ένα διαμέρισμα, πλέον μπορούσες να λάβεις το ίδιο ποσό με το ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΟ δάνειο. Χωρίς τις δυσκολίες και του ελέγχου των περασμένων ετών και αν δεν μπορούσες να λάβεις αυτό το ποσό ενιαίο, έπαιρνες δύο και τρία δάνεια, ή έπαιρνε και ένας συγγενής άμεσος, πχ. Σύζυγος ή τέκνο ή γονέας.

Εδώ πρέπει μάλλον να δοθεί βάση στην έννοια του καταναλωτικού δανείου και περαιτέρω και της πιστωτικής κάρτας. Η αγοραστική δύναμη των πολιτών μέχρι το 1998 περίπου ανταποκρινόταν σχετικά φυσιολογικά στις τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών. Δεν μπορούσες να έχεις ελικόπτερο και roof garden στο τριώροφό σου, όμως μπορούσες να το χτίσεις αν είχες 20 χρόνια εργασίας και ήξερες ότι θα έχεις σίγουρα ακόμα 10 και επίσης μπορούσες να φτιάξεις και ένα εξοχικό πχ. Στο Αλεποχώρι ή στην Ανάβυσσο.  Όλα αυτά χωρίς να είσαι ούτε απατεώνας και κλέφτης του δημοσίου χρήματος. Δεν θα είχαν μέσα κρύσταλλα 10000 ευρώ το κομμάτι, αλλά ήταν σε καλό επίπεδο διαβίωσης.

Όμως η κυκλοφορία του χρήματος από το 1985 μέχρι το 1995 έδωσε μια αίσθηση άνεσης και καλής διαβίωσης που αντί να φέρει την πρόοδο στους θεσμούς, στην πολιτική και στον πολιτισμό, έφερε ή μάλλον ενσωμάτωσε την γκλαμουριά σε κάθε πτυχή της ζωής. Από το αμάξι που έπρεπε πλέον να είναι δύο ένα τζιπ, ένα σπορ και ένα για το παιδί, μέχρι τα πλακάκια του μπάνιου που έπρεπε να είναι ψηφιδωτά όπως τα ανάκτορα των αρχαίων βασιλιάδων.

Βέβαια εδώ να τονιστεί επίσης ότι ο  (υπέρ) καταναλωτισμός είναι σύμφυτη έννοια με τον καπιταλισμό από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και έπειτα, όπου στην πράξη ενσωματώθηκε στις μικροαστικές τάξεις η θέαση των περασμένων εποχών των ανέσεων των αρχόντων ή ελίτ ή ευγενών ή βασιλιάδων. Στον καταναλωτισμό ο καπιταλισμός βρήκε νέο νόημα τον 20^ο αιώνα και του εξασφάλισε βιωσιμότητα και παράλληλα εδραίωσε την κυριαρχία του.

Πλέον μπορεί να βλέπεις ότι κάποιοι πεθαίνουν ή σκοτώνονται στην Αφρική, αλλά μέσω της πανάκριβης τελευταίας τεχνολογίας τηλεοπτικής συσκευής που κατέχεις. Έτσι λοιπόν, χοντροκομμένα, η πρόοδος που θα βλέπαμε στην πολύπαθη πατρίδα μας, πολύ απλά δεν ήρθε ποτέ. Φταίνε βέβαια και οι άνθρωποι του πνεύματος, αρκετά, αλλά μάλλον η ευθύνη είναι ευρύτερα της κρατικής εξουσίας καθώς και του εκλογικού σώματος.

Και τι σχέση έχει τελικά η όποια ανάλυση της καπιταλιστικής λειτουργίας της οικονομίας, της εργασίας, της κοινωνίας και του ατόμου του ίδιου με το αν ο κ. Κώστας ήθελε Cayenne Porsche Turbo 3000 κυβικά τζιπ άσπρο κοντά στα 100000 ευρώ ;

Η σχέση της ανάλυσης με την πράξη είναι άρρηκτη, εκτός και αν ο κ. Κώστας έχει περιουσία εκατομμυρίων ευρώ από κάποια αιτία. Εάν δεν έχει και κατέχει ακόμα και μέχρι 1000000 τότε σίγουρα, το θέμα χρήζει σχολαστικότατης προσέγγισης.

Μα θα πει κάποιος καλόπιστος, είναι δυνατόν να πάρεις δάνειο για να πάρεις αμάξι, και μάλιστα ακριβό, όταν έχεις ήδη αμάξι. Η απάντηση είναι, ΝΑΙ, εννοείται πως ΝΑΙ. Αν γινόταν να πάρεις και ένα ταξίδι στο Μπαλί, όχι πολύ ακριβό μόνον μια βδομάδα σε 5 αστέρων σουίτα των 1000 ευρώ τη βραδιά, ακόμα καλύτερα. Γιατί στην τελική, βρε αδερφέ μια ζωή την έχουμε, δεν θα την γλεντήσουμε;  Όπως έλεγε και το παλιό γνωστό άσμα.

Ο κ. Κώστας μπορεί 2 χρόνια πριν αγοράσει το Cayenne να μην ήξερε καν ότι υπάρχει, όμως οι διαφημίσεις των τραπεζών φρόντισαν ακατάπαυστα να πλασάρουν 10δες ποθητές γυναίκες σε μαγευτικά σκηνικά και δίπλα σε πολυτελή αυτοκίνητα, να καταλήγουν στο να εγγυώνται το πόσο καλή επιλογή είναι ένα καταναλωτικό δάνειο.

Δεν φτάνει η τσέπη σου, δεν πειράζει φτάνει η τράπεζα, όπου με τα χρήματα των καταθετών, έβγαζε πλέον νέα κέρδη, δίνοντας δάνεια όχι για κάποιον χρηστικό λόγο, αλλά για κάτι που είχε την ίδια χρηστική αξία με μια βόλτα στο τρενάκι του λούνα παρκ. Ευχάριστο για λίγο, στο πλαίσιο μιας βόλτας με παρέα και αυτό, όχι κάτι άλλο.

Το φαινόμενο αυτό έφτασε κάπως καθυστερημένα στην χώρα μας σε σχέση με την Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπου δεκαετίες πριν ο υπερκαταναλωτισμός έγινε η λύση ευημερίας για τον καπιταλισμό όπου οι πολίτες από παραγωγοί, γίνονταν καταναλωτές με υποβοήθηση των δανείων, σε προϊόντα με ανεβασμένες τιμές κατά παραδοχή των ίδιων των εταιριών. Απλά στην χώρα μας δεν υφίσταται κάποια εγχώρια παραγωγική βάση για να ρίχνει κάπως τις τιμές και να αυξάνει την ευκολία πρόσβασης στα προϊόντα.

Έτσι λοιπόν από εκεί που μια μέση οικογένεια μπορούσε να πάει 1 βδομάδα σε ένα νησί, σε ενοικιαζόμενα, και άλλη μια –δυο στο χωριό αν είχε, αυτό αντικαταστάθηκε με το in και must  της εκδρομής στο Παρίσι ή στο Λονδίνο για ψώνια, στο Μπαλί, σε σουίτα στη Μύκονο και στην Σαντορίνη κλπ.

Εδώ λοιπόν οι τράπεζες βλέποντας μια εύκολη ευκαιρία για υπερκέρδη αφού, τα επιτόκια δανεισμού των καταναλωτικών δανείων ήταν ούτως ή άλλως υπερβολικά, έσπρωξαν πολύ χρήμα στην αγορά μιας και αυτοί που λάμβαναν τα δάνεια τα σκορπούσαν κατ ευθείαν.

Εδώ πλέον έρχεται και η ελληνική φούσκα των ακινήτων. Λόγω κακουχιών στο υποσυνείδητο του νεοέλληνα έμεινε η ανάγκη να χει το δικό του σπίτι, να έχει το αυτεξούσιο και να μπορεί να δώσει ένα σπίτι, τουλάχιστον, στο παιδί του.  Θεμιτό, σεβαστό και απόλυτα λογικό τεκμηριωμένο, μιας και κάθε άνθρωπος χρειάζεται μια στέγη.

Από το σημείο οι οικογένειες να ζουν 3 γενιές μαζί σε ένα σπίτι, περάσαμε βίαια στην πολυκατοικία και την αντιπαροχή του ’60 και ’70 στην Αθήνα, της έντονης αστικοποίησης. Αν και αυτό το θέμα με τα πώς και τα γιατί του, αποτελεί ολόκληρο τόμο, πρέπει να λεχθεί ότι από το 1980 και μετά σχεδόν όλοι μπορούσαν να έχουν ένα σχετικά καλό σπίτι και αναλόγως της τσέπης τους να το διαμορφώσουν.

Επ’ ουδενί αυτό όμως δεν μπορεί να δικαιολογήσει τον παμφάγο κομπλεξισμό που κυριάρχησε από το 1995 περίπου και μετά. Ξεκίνησε σχετικά αθώα με ένα εξοχικό στα εκτός σχεδίου τότε παραθαλάσσια μέρη της Ανατολικής και Δυτικής Αττικής, πάντα σε προσιτές τιμές, συνεχίστηκε στα βόρεια προάστια και μόλις εδραιώθηκε στην συνείδηση έδειξε το πραγματικό του πρόσωπο. Αντί των 60τμ, γιατί να μην φτιάξεις ή να αγοράσεις μια μεζονέτα 160τμ σε μικρότερο βέβαια οικόπεδο ή και σε συγκρότημα κατοικιών και όχι μόνον στην Αττική αλλά και σε ένα νησί του Αιγαίου ή κάπου στην μαγευτική Πελοπόννησο.

Εδώ είναι που αρκετοί λένε και άλλοι ακούνε, πως γνώρισε άνθιση η οικοδομή στην Ελλάδα πρόσφατα σχετικά. Πράγματι φτιάχτηκαν εκατοντάδες χιλιάδες κατοικίες με όλες τις ανέσεις και σε υψηλές τιμές, τις οποίες σκόπιμα αρκετοί κατασκευαστές ανέβασαν είτε στο πλαίσιο της τρέλας του χρήματος που κυριαρχούσε είτε με όντως καθοδήγηση από τις ίδιες τις τράπεζες που αρκετές φορές χρηματοδοτούσαν τους ίδιους τους κατασκευαστές που έχτιζαν τις κατοικίες.

Έπειτα όταν έγινε πολύ απλό με έναν απλό εγγυητή, μπορούσε κάποιος να δανειστεί ακόμα και 200000 ευρώ, ο νόμος της αγοράς και της ζήτησης έκανε όλη την υπόλοιπη δουλειά. Οι τιμές 350000 ευρώ για μεζονέτα όχι στην Βουλιαγμένη ή στο Κεφαλάρι, αλλά στο Χαλάνδρι, στον Άλιμο, στον Βύρωνα, στο Χαϊδάρι έγιναν συνήθεια και μάλιστα μια περίοδο πέρναγες από πολυκατοικίες που χτίζοντας και ήδη είχαν προαγοραστεί όλα τα διαμερίσματα.

Δεν κατακρίνεται ουδείς που ήθελε και θέλει να αποκτήσει οικία για τον ίδιο ή και την οικογένειά του.  Καταγγέλλεται όμως η αποδεδειγμένη μεθόδευση φουσκώματος τιμών στην αγορά. Η οποία βρήκε πάτημα σε κάτι πάρα πολύ απλό. Μιας και σε οποιονδήποτε να τεθεί με ηρεμία και σωφροσύνη το ερώτημα αν θα έδινε 350000 ευρώ, 100000 δικά του και 250000 δάνειο με ενέχυρο το αποκτούμενο σπίτι και έναν εγγυητή, για ένα σπίτι 100τμ σε μια μέση περιοχή, σίγουρα δεν θα τρέξει καλπάζοντας με φωνές – ‘Ευκαιρία, ευκαιρία’. Ακόμα και άνθρωποι με δικές τους επιχειρήσεις θα κοντοστέκονταν μπροστά σε τέτοια ποσά, αν είχαν υποτυπώδη ώριμη σκέψη.

Τι όμως καταγγέλλεται με ακόμα μεγαλύτερη οργή ;  Η έννοια του κομπλεξισμού του νεοέλληνα, που με βάση όλη την αμορφωσιά και την γκλαμουράτη νοοτροπία που ανέδειξε, ανταποκρίθηκε πλήρως στα κομπλεξικά δάνεια που του χορηγήθηκαν.

Έχει ο γείτονας ακριβό αμάξι, θέλω και εγώ, κι ας έχω ένα σχετικά καλό. Έχει  ο άλλος εξοχικό στην Πάρο, θέλω και εγώ και ας κατάγομαι από το Βόλο με σπίτι κοντά στην θάλασσα. Δεν έχω ούτε αμάξι, ούτε πατρικό στον τόπο καταγωγής, και πάλι θέλω να έχω και ας μην βγαίνουν τα ποσά. Γιατί θέλω να έχω ;

Γιατί αν έχω και ύστερα το πόσα έχω είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας, του είναι μου, του εαυτού μου, του κοινωνικού μου στάτους και κύρους, και στην τελική ποιος είναι ο βασιλιάς και ο Ωνάσης, εγώ είμαι ο κυρίαρχος λαός άρα θα έχω ό,τι θέλω και ας μην μπορώ να το αποκτήσω με δικά μου μέσα.

Ποιος τα λέει αυτά;  Όλοι τα λένε, οι διαφημίσεις, οι γείτονες, οι συνάδελφοι στην δουλειά και γενικότερα είναι ωραίο να έχεις, γενικά να έχεις προϊόντα υπηρεσίες, άσχετα αν στο παρόν οικονομικό σύστημα είναι σχεδόν αδύνατον να έχει κανείς πραγματικά δικά του αγαθά αξίας και μάλιστα πολλά, χωρίς να δανειστεί ή να παρανομήσει. Όμως είναι γλυκό να σκας μούρη με το Cayenne στα νυχτερινά κέντρα στο Γκάζι, να ανοίγεις 6 μπουκάλια και να πηγαίνεις χαλαρό τριήμερο στο Λονδίνο, μιας και έτσι γίνεσαι αρεστός στους άρχοντες, στους πλούσιους δηλαδή, ως νεόπλουτος με ψεύτικα πλούτη, και φαινομενικά αρεστός, όσο χρειάζεται να σε ξεζουμίσουν.

Βέβαια, για να μην υπάρξουν και κατηγορίες ότι κάτι έγινε κατά παράβαση των νόμων αν και αυτό ελέγχεται, μιας και η δανειοδότηση υπέρογκων ποσών σε άτομα που αντικειμενικά αδυνατούν να ξεχρεώσουν έχει χαρακτήρα παρανομίας, κανείς δεν πήρε δάνειο καταναλωτικό ή στεγαστικό ενώ δεν το χρειαζόταν με το μαχαίρι στο λαιμό. Εδώ θα πει κάποιος και ένας που παντρεύτηκε το 2006 και οι γονείς δεν είχαν και δεύτερο σπίτι να δώσουν στην νέα οικογένεια και αναγκαστικά πήρε ένα 100τμ στην Αργυρούπολη 300000 ευρώ και με δάνειο, γιατί είχε ανάγκη;

Αυτός ο άνθρωπος εντελώς ωμά, έπεσε θύμα της όλης στημένης ιστορίας. Όπου οι κατασκευαστές πωλούσαν σε ακριβές τιμές γιατί η λύση ήταν απλή, πάρε δάνειο. Έτσι λοιπόν μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά, γιατί όσοι ήθελαν πολυτελές εξοχικό στο Γύθειο, έπνιξαν μαζί τους και έναν άνθρωπο που απλά ήθελε να πάρει ένα διαμέρισμα.

Όμως επιστρέφοντας και στον τίτλο αυτού του κειμένου και για να τον δικαιολογήσω πλήρως, τίθεται η σκέψη ότι, κανένα σκηνικό άκρατης δανειοδότησης δεν θα είχε φτιαχτεί εάν δεν υπήρχε ήδη έτοιμο στην συνείδηση της κοινωνίας. Όπου με μερικές χαμηλού επιπέδου διαφημίσεις, δόθηκε ένας δρόμος αδιέξοδος για την κάρπωση όλων εκείνων των παραπάνω αγαθών που σε γενικές γραμμές θα ήθελε κάποιος που όμως αν δεν τα είχε δεν θα γινόταν χειρότερη η ζωή του.

Σαφώς και φταίει η φύση του καπιταλισμού, φταίει όμως και η ατομική και συλλογική έλλειψη συνείδησης, όπου δεν τέθηκε στον δημόσιο διάλογο η φαινομενική λειτουργία της αγοράς ειδικά από το 2004 και μετά κυρίως με δάνεια και κάρτες, από κανένα κόμμα της Βουλής, ούτε και από τους ανθρώπους του πνεύματος. Δεν τους στέρησε κανείς το βήμα δημόσιου λόγου, όμως υπήρχε το πολιτικό κόστος. Ποιος τόλμαγε να πει ότι όλο αυτό το σκηνικό είναι μια καλοστημένη απάτη και να χαλάσει την ωραία κατάσταση των ψηφοφόρων ;

Πολύ απλά, όταν σταμάτησε η άκρατη δανειοδότηση ξεκίνησε η άκρατη αδυναμία αποπληρωμής, πρώτα σε αυτοκίνητα, μηχανές, σκάφη, τηλεοράσεις, και πλέον μετά και το Μνημόνιο και στα ακίνητα με αποκορύφωμα τον νόμο του 2010 για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά και τις εξαγγελίες για πάγωμα πλειστηριασμών της πρώτης κατοικίας. Πράγματι ένα δάνειο του 2000 των 250000 ευρώ, 20ετίας που μπορούσε να εξοφληθεί οριακά, πλέον κάτι τέτοιο είναι αδύνατο και με όποια ρύθμιση ακόμα και να το δάνειο γίνει 50 ετών αποπληρωμής.

Εδώ θα θέσουν κάποιοι, -΄Εντάξει ό,τι έγινε, έγινε, τώρα να δούμε τι μπορεί να γίνει να μην χάσει ο κόσμος τα σπίτια του’. Λάθος. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να τεθεί, να εξεταστεί και να προβληθεί γιατί τα δάνεια δόθηκαν και γιατί σε μεγάλα ποσά. Ύστερα αφού γίνει κατανοητό, να υπάρξει το κατάλληλο ρυθμιστικό θεσμικό πλαίσιο, ώστε να μην ξαναγίνει, και αφού προστατευθεί αποκλειστικά η πρώτη κατοικία και μόνον, να γίνουν κουρέματα των δανείων.

Ο κομπλεξισμός του να έχω όσα έχει, ο πλούσιος στα lifestyle περιοδικά και μεθοδεύεται από το «σύστημα» και ενυπάρχει αδρανής σε όλους μας. Χρέος όσων μπορούν να το αντιληφθούν κατ αρχήν, να προβάλλουν το φαινόμενο και αν αυτό σημαίνει ευθεία σύγκρουση με την κοινωνία του θεάματος, ας είναι έτσι λοιπόν. Η πρόοδος δεν έρχεται δια των υλικών αγαθών, αλλά εφ όσον υπάρξει ουσιαστική ισομερής ανάπτυξη και όσο το δυνατόν πιο ίση κατανομή του παραγόμενου κοινωνικού πλούτου, τα αγαθά όσο ακριβά κι αν είναι σήμερα, είναι απλά ένα παρεπόμενο.

Είναι απίστευτα πολιτικό το θέμα, και δεν έχει μαρξιστική ή φιλελεύθερη ανάγνωση, αλλά αγγίξει ψυχαναλυτικές ερμηνείες και φιλοσοφικές προτάσεις όπως του Καστοριάδη, ο οποίος από καιρό είχε θέσει το γεγονός της μετατροπής μας σε κοινωνία του έχειν από κοινωνία του είναι. 

Και επειδή κάποιοι μπορεί να παρεξηγηθούν χαρακτηριζόμενοι ως κομπλεξικοί, εμμέσως και ανεξαρτήτως κομματικών και ιδεολογικών τοποθετήσεων, η αλήθεια είναι ξεκάθαρη. Το φαντασιακό του κομπλεξικού lifestyle υπερκαταναλωτισμού, ευθύνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό για την όλη δύσκολη συγκυρία που βρίσκεται η χώρα, και όχι απλά οι κακοί πολιτικοί, που όντως υπήρξαν.

Τασιόπουλος Σταύρος, μεταπτ. Φοιτ. Δημοσίου Δικαίου & Πολιτικής Επιστήμης.