Ο γραφειοκράτης

Προσθήκη λεζάντας

Δημήτρης Κατσορίδας 
Μεγάλη εντύπωση μου προκάλεσε ένα παλαιό άρθρο, που είχε γραφτεί στις 20 Μαΐου 1964, στην εφημερίδα Ο Διανοούμενος, από το Μ. Βλαβιανό (ψευδώνυμο του ιστορικού Δ. Λιβιεράτου), με τίτλο, «Το πορτραίτο ενός μικρού γραφειοκράτη». Εντύπωση, όχι μόνο για τη διεισδυτικότητά του, αλλά κυρίως, για την επικαιρότητά του.

Ξεκινώντας, ο συγγραφέας του άρθρου, με τη διαπίστωση ότι η γραφειοκρατία δεν είναι ένα φαινόμενο που συναντάται μόνο στη σφαίρα της θεωρίας ή κάτι έξω από εμάς, επισημαίνει καταρχήν ότι «Η γραφειοκρατία είναι κοντά μας, δίπλα μας, σέρνεται στα πόδια μας, βρίσκεται μέσα μας».
Υπό αυτή την έννοια, μπορούμε να πούμε ότι όλοι εν δυνάμει είμαστε γραφειοκράτες, επειδή μαθαίνουμε από την παιδική μας ηλικία να αναπαράγουμε την γραφειοκρατική αντίληψη, λόγω των ιεραρχικών δομών της κοινωνίας. Μιας κοινωνίας χωρισμένης σε τάξεις, όπου η λειτουργία της γραφειοκρατίας, ουσιαστικά, νομιμοποιεί την κυριαρχία της ιθύνουσας κοινωνικής ομάδας.
Η γραφειοκρατία συνεπάγεται τη συγκέντρωση και τη λατρεία της εξουσίας, το κυνήγι της θέσης, την ανάγκη της καριέρας. Είναι η πεμπτουσία της αναρμοδιότητας, της ανάθεσης και της μετάθεσης ευθυνών. Είναι η λατρεία και ο φόβος της ιεραρχίας και της πειθαρχίας, καθώς επίσης ο συντηρητισμός που γεννιέται μέσα από τέτοιου είδους πειθαρχία. Είναι η υπερβολική προσήλωση στους τύπους, αλλά και η αυταρχική πολλές φορές συμπεριφορά των διευθυνόντων διαφόρων οργανισμών, είτε πρόκειται για δημόσιους είτε για ιδιωτικούς είτε για κοινωνικούς, όπως για παράδειγμα ενός κόμματος ή ενός συνδικάτου κλπ. Όλα αυτά και άλλα ακόμη που μπορούμε να απαριθμήσουμε, καταλήγουν σε άκαμπτους κανόνες, που με τη σειρά τους οδηγούν στη δυσλειτουργία, την αναποτελεσματικότητα και την βραδύτητα στην διεκπεραίωση των υποθέσεων που προκύπτουν.
Το πρόβλημα της γραφειοκρατίας γίνεται ακόμη μεγαλύτερο όταν μιλάμε για τα κόμματα αρχών ή ακόμα για τα συνδικάτα. Ειδικά στα κόμματα αρχών το πρόβλημα γίνεται ιδιαίτερα έντονο όταν καλλιεργείται η προσωπολατρία και ο αρχηγισμός, ο οποίος ανεξέλεγκτα ρυθμίζει τις κατευθύνσεις του κόμματος.
Διαπιστώνουμε, πολλές φορές ότι η, για μεγάλο χρονικό διάστημα, παραμονή κάποιων προσώπων στις διοικητικές θέσεις των κομμάτων, των συνδικάτων ή των διαφόρων οργανισμών, δημιουργεί τις υλικές προϋποθέσεις ώστε τα πρόσωπα αυτά να θέλουν να γίνουν γνωστά και να αποκτούν επιρροή, την οποία χρησιμοποιούν για δικό τους όφελος και όχι για τους οργανισμούς που βρίσκονται. Έτσι, η γραφειοκρατία, προκειμένου να διατηρήσει τα όποια προνόμιά της, είτε αυτά είναι εισοδηματικά είτε είναι θέση εξουσίας, αποσπάται από το κοινωνικό σώμα, έχοντας δικούς της ρυθμούς και κανόνες λειτουργίας, επιβάλλοντας πολλές φορές εσφαλμένη πολιτική στους οργανισμούς αυτούς. Οι κατέχοντες, λοιπόν, τις γραφειοκρατικές θέσεις, οδηγούμενοι από το προσωπικό τους συμφέρον, το οποίο επιβάλλει τη διατήρηση της θέσης τους, οδηγούν τους οργανισμούς σε αδράνεια και παθητικότητα, καλλιεργώντας ταυτόχρονα τη λογική της ανάθεσης.
Συνεπακόλουθα, όπως η γραφειοκρατία είναι μέσα στη ζωή μας και στην καθημερινότητά μας έτσι και ο γραφειοκράτης, ως μέλος της γραφειοκρατίας, είναι δίπλα μας, μέσα στη ζωή και στην καθημερινότητά μας. Όπως λέει το άρθρο, του Λιβιεράτου, «Ο κύριος αυτός βρίσκεται παντού. Στη δουλειά, στην οργάνωση, το συνδικάτο, τη συνοικία. Πολλές φορές είναι αγροίκος του παλαιού σταλινικού τύπου, αλλά πολλές φορές είναι γλυκομίλητος καλός άνθρωπος».
Βασικό χαρακτηριστικό του γραφειοκράτη είναι η ημιμάθεια, έστω και αν μιλάει με μεγάλα λόγια, κατηγορώντας μάλιστα πολλές φορές τους άλλους για «αμάθεια», ενώ το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι «… Θεωρεί τον εαυτό του απαραίτητο». Αλλά κατά βάθος είναι συντηρητικός. Ουσιαστικά, αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η θεσούλα του, η εξουσία του, μικρή ή μεγάλη, γι’ αυτό «…Τον κυριαρχεί συνεχώς ο φόβος να μη χάσει τα κεκτημένα. Η νοοτροπία του μικρομαγαζάτορα και όχι του δημιουργικού επαναστάτη…».
Βέβαια, όταν μιλάμε για γραφειοκρατία έχουμε κατά νου τον γραφειοκράτη ενός μεγάλου μαζικού κόμματος ή οργανισμού (ιδιωτικού ή δημόσιου), ο οποίος στηρίζει τη θέση του σε υλικά προνόμια ή στην εξουσία που του παρέχεται. Όχι πως αυτό τον δικαιολογεί. Κάθε άλλο. Όμως, τι να πει κανείς για τον μικρό γραφειοκράτη, ο οποίος προσπαθεί να περάσει την άποψη της κεντρικής διοίκησης με κάθε μέσο, λειτουργώντας πολλές φορές ως «βασιλικότερος του βασιλέως». Ή τι να πει κανείς για τους γραφειοκρατίσκους των μικρών πολιτικών ομαδοποιήσεων, οι οποίοι προσπαθούν, τις περισσότερες φορές με άκομψο τρόπο, να περάσουν με κάθε μέσο τη «γραμμή» της ομάδας στο συνδικάτο, στη συνοικία, στο χώρο νεολαίας, παντού.
Σε κάθε περίπτωση, ο μικρός γραφειοκράτης, προσπαθεί να αποδείξει ότι είναι κάτι: διευθυντής, προϊστάμενος, τμηματάρχης, όταν πρόκειται για οργανισμούς (ιδιωτικούς ή δημόσιους) ή πρόεδρος, γραμματέας, καθοδηγητής, όταν πρόκειται για κοινωνική δράση, αλλά οπωσδήποτε πάνω από την κοινωνία. Διότι, φοβάται την αυτενέργεια της κοινωνίας, επειδή ξέρει ότι μπορεί να τον ξεπεράσει.
Το πιο άσχημο είναι στις περιπτώσεις εκείνες, που δεν έχει προέλθει μέσα από κάποιες διεργασίες. Είναι εντελώς αποκομμένος. «Φυτευτός», όπως λέμε. Γι’ αυτό «Δεν ενδιαφέρεται παρά να συγκρατήσει τη θέση του, έστω και αν αυτή δεν του αποδίδει υλικά. Θέλει να είναι πάντα στέλεχος… Πρέπει να κατοχυρώνεται πίσω από ένα τίτλο, οτιδήποτε να είναι. Χωρίς ένα τίτλο, χωρίς ένα μικρό μηχανισμό, χωρίς ένα μικρό λαό, αισθάνεται γυμνός, αισθάνεται τίποτα». Και «Πράγματι δεν είναι τίποτε… Φτιάχνει την κοινωνία και το κίνημα και την οργάνωση στην οποία δουλεύει κατ’ εικόνα και ομοίωσή του. …Κάθε καινούρια πρωτοβουλία τον φοβίζει».
Όμως, αυτό που φοβίζει περισσότερο τον μικρό γραφειοκρατάκο είναι ο ανώτερος γραφειοκράτης, «…γιατί ο φιλαράκος μας σέβεται και φοβάται την ιεραρχία όσο τίποτε άλλο. Από αυτή την κλίμακα που υπάρχει αντλεί και αυτός το κύρος του και αν αυτή η σειρά των πραγμάτων χαλάσει, τότε κι αυτός θα ζημιωθεί. Μόνο ο βούρδουλας του παραπάνω τον συνεφέρνει κι αυτόν τρέμει».
Κλείνοντας, αυτό το μικρό σημείωμα θα λέγαμε ότι μόνο η ευρύτητα των πνευματικών οριζόντων, η μόρφωση και αυτομόρφωση των ανθρώπων, η συμμετοχή τους στα κοινά και όχι η εναπόθεση των όποιων δραστηριοτήτων σε κάποιους αντιπροσώπους, και προπαντός ο έλεγχος, η ανακλητότητα και η εναλλαγή στα όργανα μπορούν να εξασφαλίσουν, όλων των ειδών τις οργανώσεις και οργανισμούς, από τον έλεγχο των, μικρών ή μεγάλων, γραφειοκρατών, αλλά και από τον ίδιο το κακό μας εαυτό.
Πηγή: rednotebook.grgregordergrieche.blogspot.gr/