κοκκινη πιπεριαlΧωρίς αμφιβολία ο μεγάλος νικητής των Ιταλικών εκλογών είναι ο Μπέπε Γκρίλο και το Κίνημα των 5 Αστέρων. Μάλιστα είναι πρώτο κόμμα στη Βουλή με 8.688.545 ψήφους, ποσοστό 25,55%, το Δημοκρατικό Κόμμα πήρε 8.642.700, 25,41% και ο Μπερλουσκόνι 7.332.121 & 21,56%. Στη Γερουσία το Κίνημα 5 Αστέρων ήταν δεύτερο κόμμα με 7.285648 ψήφους, 23,79%, με πρώτο τον Δημοκρατικό Κόμμα 27,43% 8.399.991 ψήφους και τρίτο το κόμμα του Μπερλουσκόνι με 6.829135 & 22,30%.
«Τα παραδοσιακά κόμματα τελείωσαν! Δεν θα επιβιώσουν για πολύ ακόμα...», δήλωσε ο Beppe Grillo, από το κανάλι του Κινήματος το βράδυ της Δευτέρας και το αποτέλεσμα των Ιταλικών εκλογών, αν μη τι άλλο, είναι μια ένδειξη προς αυτή την κατεύθυνση. Όμως τι είναι το Κίνημα 5 Αστέρων, ποιος είναι πολιτικά ο Μπέπε Γκρίλο; Πρόκειται για ένα προσωποπαγές λαϊκίστικο κόμμα; Ένα κίνημα διαμαρτυρίας ή μια νέα πολιτική δύναμη των πολιτών που απογοητευμένοι από τα υφιστάμενα πολιτικά σχήματα επιζητούν μια διαφορετική πολιτική έκφραση;
Το 2008 όταν η κρίση «χτύπησε» την Ευρώπη και με την εμφάνιση των «Αγανακτισμένων Πολιτών» κυρίως σε Ισπανία, Ελλάδα αλλά και Ιταλία, ο Γκρίλο δημιούργησε ένα μπλογκ από το οποίο εξέφραζε τις απόψεις που είχε για το «κουραστικό για τους Ιταλούς» πολιτικό σύστημα όπως το αποκαλεί, κερδίζοντας τεράστια δημοσιότητα, ενώ πιο πριν είχε διοργανώσει το πανεθνικό χάπενινγκ «V-Day» (Vaffanculo Day – «Μέρα του Άντε Γ…»), αφιερωμένο στους ιταλούς πολιτικούς. Εκμεταλλευόμενος την διαμαρτυρία και την αγανάκτηση των Ιταλών πολιτών, το 2009 ίδρυσε το κίνημα των «Πέντε Αστέρων», το οποίο στις δημοτικές εκλογές κατάφερε να κερδίσεις την τρίτη θέση. Το καυστικό του χιούμορ και η υπόσχεση του να πολεμήσει το «σύστημα» από μέσα, μετασχημάτισαν το κίνημα του από κόμμα διαμαρτυρίας σε κόμμα το οποίο αναδείχθηκε σε ουσιαστικό νικητή των Ιταλικών εκλογών. Το Κίνημα 5 Αστέρων «στήθηκε» μέσω (και μόνο...) του διαδυκτίου, ακολουθώντας (πιθανότατα...)το παράδειγμα από το κόμμα των Πειρατών κυρίως της Σουηδίας & της Γερμανίας.
Από τη πρώτη στιγμή της ίδρυσης του Κινήματος ο Μπέπε Γκρίλο τόνισε την αναγκαιότητα για καταπολέμηση της λιτότητας. Και όχι μόνο αυτό. Ο Γκρίλο ονόμασε το κίνημα 5 Αστέρια γιατί είναι μια αναφορά σε πέντε θέματα που υπερασπίστηκε από την πρώτη στιγμή το κίνημα: ο δημόσιος χαρακτήρας του νερού, δημόσιες μεταφορές, βιώσιμη ανάπτυξη, συνδεσιμότητα & ελεύθερη, ανοικτή πρόσβαση στο Internet, προστασία του περιβάλλοντος κ.α.. Παράλληλα ο Γκρίλο μιλάει για Άμεση δημοκρατία, μείωση των αποδοχών των πολιτικών, οι οποίοι δεν θα πρέπει να υπηρετούν περισσότερες από δύο θητείες στο Κοινοβούλιο, μη χρηματοδότηση των κομμάτων από το κράτος, ενώ προτείνει επίδομα ανεργίας ύψους 1.000 ευρώ σε κάθε πολίτη για χρονικό διάστημα τριών ετών.
Αντίθετος με τις πολιτικές λιτότητας δεν δίστασε να προτείνει δημοψήφισμα για το ευρώ λέγοντας: «Η έξοδος απ’ το ευρώ δεν σημαίνει έξοδο απ’ την Ευρώπη. Η Ιταλική κυβέρνηση πρέπει να παρουσιάσει ένα plan B σε περίπτωση που η χώρα βγει απ’ το ευρώ».
Ο Μπέπε Γκρίλο δεν ήταν υποψήφιος στις εκλογές γιατί το 1980 καταδικάστηκε για φόνο εξ αμελείας έπειτα από ένα τροχαίο, όταν τρεις συνεπιβάτες στο αυτοκίνητο που οδηγούσε έχασαν τη ζωή τους. Δεν έβαλε υποψηφιότητα γιατί είχε θέσει όρο οι υποψήφιοι του Κινήματός του να έχουν λευκό ποινικό μητρώο. Απέφυγε τις εμφανίσεις στην τηλεόραση, γύρισε όλη την Ιταλία με ένα φορτηγάκι και έριξε το βάρος του στο Διαδίκτυο.
Τα μέλη του Κινήματος είναι όλοι εθελοντές, ενώ οι υποψήφιοι βουλευτές εκλέχθηκαν από online ψηφοφορίες. Το Κίνημα 5 Αστέρων χρησιμοποίησε σχεδόν αποκλειστικά τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης και το Internet. Δεν χρησιμοποίησε καθόλου τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η προεκλογική του καμπάνια έμοιαζε πολύ μ’ αυτή τη του κόμματος των Πειρατών της Γερμανίας, όπου χρησιμοποιώντας αποκλειστικά το διαδύκτιο βρέθηκαν στο κοινοβούλιο του Βερολίνου.
Με μεγάλη ευκολία στην Ελλάδα ο Μπέπε Γκρίλο και το Κίνημα 5 Αστέρων χαρακτηρίσθηκαν «λαϊκιστές» και άρχισαν οι συγκρίσεις με τον Λαζόπουλο, τον Χάρι Κλυν ή τον Μάρκο Σεφερλή. Ναι ο Μπέπε Γκρίλο είναι κωμικός και μάλιστα απ’ ότι λένε καλός κωμικός. Όμως το Κίνημα των 5 Αστέρων μάλλον είναι μια πιο σοβαρή περίπτωση από ένα προσωποπαγές κίνημα διαμαρτυρίας και λαϊκισμού. Οι πολιτικές προτεραιότητες που έβαλε στον Ιταλικό προεκλογικό αγώνα, υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα του νερού, δημόσιες μεταφορές, βιώσιμη ανάπτυξη, συνδεσιμότητα & ελεύθερη, ανοικτή πρόσβαση στο Internet, και προστασία του περιβάλλοντος, ο έλεγχος του πολιτικού χρήματος και η μη χρηματοδότηση των κομμάτων έχουν ριζοσπαστικά, προοδευτικά, χαρακτηριστικά γεγονός που «ανάγκασε» τον Νίκι Βέντολα το βράδυ της Κυριακής να ζητήσει από τον Πιερλουίτζι Μπερσάνι να αρχίσει διερευνητικές συζητήσεις με το Κίνημα 5 Αστέρων για συγκρότηση κυβέρνησης συνεργασίας. Βέβαια από τη μεριά του (μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές...) ο Μπέπε Γκρίλο και οι συνεργάτες του αρνούνται κάθε συνεργασία, υποστηρίζοντας ότι ο Μπερσάνι μαζί με το κόμμα του Μπερλουσκόνι στήριξαν τη κυβέρνηση Μόντι. Ο Γκρίλο προβλέπει ότι το σύστημα θα ήθελε μια κυβέρνηση Δημοκρατικού Κόμματος – Μπερλουσκόνι αλλά θεωτρεί το Κίνημα του εμπόδιο, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Θα ήθελαν να δημιουργήσουν μια κυβέρνηση Δημοκρατικού Κόμματος-Μπερλουσκόνι, αλλά πλέον είμαστε εμείς εμπόδιο. Δεν μπορούν να το πετύχουν. Θα τους αφήσουμε να παραιτηθούν από έναν τέτοιο σχέδιο. Εμείς θα συνεχίσουμε τον αγώνα που ξεκινήσαμε. Έναν αγώνα για να είναι το νερό στα χέρια του δημοσίου, τα σχολεία στα χέρια του δημοσίου, για να υπάρχουν δημόσιες υπηρεσίες υγείας. Αν μας ακολουθήσουν τα άλλα κόμματα, καλώς να μας ακολουθήσουν. Αν δεν το κάνουν, η μάχη θα είναι πολύ σκληρή για αυτούς, πολύ σκληρή».
Οι επόμενες μέρες θα είναι καθοριστικές για την Ιταλία, σε ότι αφορά τη συγκρότηση κυβέρνησης. Το σίγουρο είναι ότι ο Μπέπε Γκρίλο και το Κίνημα 5 Αστέρων θα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιταλική πολιτική σκηνή. Ελπίζω να είναι σε θετική κατεύθυνση προς όφελος της κοινωνίας των πολιτών.
Το «τσουνάμι» που προκλήθηκε από τον Μπέπε Γκρίλο έχει συγκεντρώσει το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης για την αλλαγή που εκφράστηκε στις τελευταίες εκλογές. Μετά την επιτυχία που είχε το κίνημα 5 Αστέρων να αναδειχθεί πρώτη δύναμη στο κοινοβούλιο, πολλοί παρατηρητές έχουν αρχίσει πιο σοβαρά από ό, τι στο παρελθόν, να εξετάζουν το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να ξεκινήσει κάποιος με έναν προβληματισμό σχετικά με τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του κινήματος του Μπέπε Γκρίλο αλλά και γενικότερα τις ιδέες που φέρνει στην Ιταλική πολιτική σκηνή.
Το «τσουνάμι» που προκλήθηκε από την εκλογική επιτυχία του Γκρίλο δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός και σίγουρα δεν οφείλεται, αποκλειστικά και μόνο λόγω των επανειλημμένων αποτυχιών των υπολοίπων κομμάτων σε μια περίοδο αυξανόμενων κοινωνικών προβλημάτων. Προέρχεται από ένα κίνημα χτισμένο με ένα πρωτότυπο τρόπο, που αναπτύχθηκε για αρκετά χρόνια πριν στο διαδίκτυο και στις πλατείες, και στη συνέχεια, με άμεσες δεσμεύσεις στην εκλογική αρένα. Η κίνηση του Μπέπε Γκρίλο πέτυχε επειδή ήταν σε θέση να συνδυάσει τρία στοιχεία, που συνήθως διαχειρίζονται διαφορετικές πολιτικές οντότητες. Το πρώτο είναι τα απλά πολιτικά επιχειρήματα από τον Γκρίλο, το δεύτερο είναι η οικοδόμηση ενός κινήματος στο διαδίκτυο και το τρίτο είναι η συγκρότηση αλλά και η διαχείριση της διαμαρτυρίας εναντίον των πολιτικών κομμάτων και της κυβέρνησης.
Ο Μπέπε Γκρίλο αν και κωμικός έχει φύγει από την πολιτική σάτιρα, που χρησιμεύει ως ένα εργαλείο για να δώσει φωνή σε διαμαρτυρίες και κινητοποιήσεις των πολιτών «από τα κάτω». Μετά τη συνάντηση και συνεργασία με τον Τζιανπέτρο Κασαλέτζιο, το άνοιγμα του blog και τη χρήση όλων των δυνατοτήτων που προσφέρονται από το διαδίκτυο έχει προωθήσει την ανάπτυξη ενός κινήματος που συγκρίνεται με αυτή του κόμματος των Πειρατών στη Σουηδία και τη Γερμανία. Τα Δίκτυα Κοινωνικής Δικτύωσης επέτρεψαν στους επισκέπτες του blog του Γκρίλο να οργανώσουν τους κατά τόπους ακτιβιστές και να είναι σε συνεχή επαφή μεταξύ τους.
Η κρίση των κομμάτων της Πρώτης Ιταλικής Δημοκρατίας, σε συνδυασμό με την έντονη δυσπιστία προς την κατεστημένη πολιτική τάξη, έχουν δημιουργήσει ευνοϊκότερες συνθήκες για μια προοδευτική μετεκλογική λύση. Ο σχηματισμός της κυβέρνησης Μόντι μείωσε ακόμα περισσότερο την αξιοπιστία των κυριότερων πολιτικών κομμάτων, τα οποία βρίσκονται πλέον σε δυσχερέστερη θέση προκειμένου να ασχοληθούν με τα πραγματικά προβλήματα του λαού, κάτι που γίνεται όλο και πιο δύσκολο από τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης.
Πολλοί σχολιαστές έχουν προσπαθήσει να απονομιμοποιήσουν το κίνημα 5 Αστέρων παρουσιάζοντάς το ως μία από τις πολλές εκδηλώσεις του λαϊκισμού, που έχουν εκδηλωθεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η ίδια άποψη υπάρχει και για τον Μπέπε Γκρείλο. Οι ομιλίες του όμως ανατρέπουν πολλά από αυτά τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται περί λαϊκίστικου κινήματος απλά και μόνο γιατί είναι κωμικός ο Μπέπε Γκρίλο. Οι προτάσεις του Κινήματος 5 Αστέρων είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες της λαϊκιστικής δεξιάς. Ο σχεδιασμός του κινήματος είναι να είναι ένα εργαλείο για να γίνει δυνατή η συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά δρώμενα, ο στόχος είναι η άμεση δημοκρατία.
Το πρόγραμμα που έχει το κίνημα του Μπέπε Γκρίλο είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που παρουσιάζουν πολιτικές πλατφόρμες που υποστηρίζονται από λαϊκιστικά κόμματα. Οι προτεινόμενοι στόχοι προορίζονται κυρίως για την προώθηση της συμμετοχικής δημοκρατίας των πολιτών, για την υπεράσπιση ενός διεθνικού κράτους πρόνοιας, να προστατεύσει και να ενισχύσει το δημόσιο κοινό καλό. Το κίνημα επιδιώκει να δώσει φωνή στα θεσμικά όργανα για τις διεκδικήσεις που απορρέουν από τις κινητοποιήσεις στη παιδεία, στην εργασία και στο περιβάλλον…
Εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές προκλήσεις και ανοιχτά προβλήματα για το Κίνημα 5 Αστέρων: η απόρριψη της πολιτικής ως επάγγελμα, η άσκηση πολιτικής με τη συμμετοχή των πολιτών και η προσπάθεια να αποκτήσει οργανωτικές δομές και πέρα από το διαδίκτυο είναι προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει το Κίνημα του Γκρίλο. Οι επιτυχίες που έχει πετύχει μέχρι σήμερα το Κίνημα 5 Αστέρων είναι μια απάντηση στα ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της ιταλικής δημοκρατίας. Πολλοί Ιταλοί πολίτες, ιδιαίτερα οι νέοι, με τη συμμετοχή τους εκφράζουν την επιθυμία να εξερευνήσουν νέες μορφές πολιτικής δράσης, όπως ήδη αποδεικνύεται τόσο στις δημοτικές & περιφερειακές εκλογές, όσο και στο δημοψήφισμα του 2011. Ένα αποτέλεσμα που προέκυψε από αυτές τις νέες μορφές πολιτικής δράσης ήταν η θεσμική κατοχύρωση των προκριματικών για την επιλογή των υποψηφίων βουλευτών.
Μετά τη μεγάλη εκλογική επιτυχία, πολλές φωνές στην αριστερά έχουν αρχίσει να θεωρούν το Κίνημα 5 Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο ως δυνατό σύμμαχο για μια σειρά από πολιτικές μάχες. Αφήνουμε στην άκρη την εκστρατεία δυσφήμισης περί σχέσεων με την φασιστική Casa Pound, τον αυταρχισμό του Γκρίλο και το ρόλο του "γκουρού" Τζιανμπέρτο Κασαλέτζιο. Διαβάστε το πρόγραμμα του Κινήματος 5 Αστέρων και θα ανακαλύψετε ότι συγκεντρώνει μεγάλο μέρος της παρέμβασης που γίνεται από τα κινήματα πολιτών των τελευταίων ετών.
Ο Roberto Biorcio είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου-Bicocca, και ήταν μεταξύ των πρώτων στην Ιταλία που ασχολήθηκε, μεταξύ άλλων, με το φαινόμενο της Λίγκας του Βορρά, από τις αρχές της δεκαετίας του '90.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου