Η γλυκύτητα του τοπίου με τους πυκνούς ελαιώνες κατεβαίνοντας στα νότια από την Καλαμάτα, στη περιοχή της Καρδαμύλης, έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με την περισσότερο άνυδρη και άγρια περιοχή μετά την Αρεόπολη, την λεγόμενη Μέσα Μάνη.
Αυτά τα ανίσκια μέρη, με τον Ταύγετο να κατρακυλά από κορυφή σε κορυφή όλο πέτρες ως την νότια άκρη του, με τους Μανιάτικους πύργους να ξεπετιούνται κάθετα προς τον ουρανό, είναι κατά πολλούς η ΅πραγματική'Α Μάνη.
Κι όμως, τα πετρόχτιστα σπίτια είναι αξιόλογα και μαγευτικά κι ας μην είναι τόσο δραματικά όσο οι μεσαιωνικές συστάδες των πύργων που σαν μικροί ουρανοξύστες στεφανώνουν τους λόφους νότια του ομηρικού Οίτυλου και της Αρεόπολης. Καθώς ο δρόμος αφήνει πίσω την Αρεόπολη και κατηφορίζει προς την ΅Μέσα Μάνη'Α, η ξερότητα του τοπίου γίνεται όλο και πιο φανερή.
Η ύπαιθρος προς το ακρωτήριο Ταίναρο με τα ερειπωμένα χωριά και τους ατέλειωτους αναβαθμούς δίνει συχνά μια εικόνα εγκατάλειψης. Το υπέροχο χωριό της Βάθειας έχει πια ελάχιστους μόνιμους κατοίκους. Πριν από 10 χρόνια περίπου ο ΕΟΤ ανακαίνισε κάποιους πύργους της που λειτούργησαν για ένα διάστημα ως ξενώνες.
Αξέχαστη εμπειρία μια διανυκτέρευση σε ένα από αυτά τα φρούρια με τους τεράστιους τοίχους, τις καταπακτές και την μαγική ατμόσφαιρα έξω από τον χρόνο. Το ίδιο ενδιαφέροντα με την Βάθεια είναι και πολλά άλλα μισοερειπωμένα χωριά. Τελευταία, όλο και περισσότεροι κάτοικοι επιστρέφουν και αναπαλαιώνουν τους οικογενειακούς τους πύργους.
Πύργοι υπάρχουν σκορπισμένοι σε όλο το πόδι της Μάνης, οι περισσότεροι στο νότιο τμήμα του. Οι οικισμοί Νόμια, Κίττα, Κάτω και Ανω Μπουλαριοί και Βάθεια, φαντάζουν σαν δεμάτια από ορθογώνια στον καθαρό ουρανό.
Η κατάληξη του Ταύγετου στο ακρωτήριο Ταίναρο, το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ευρώπης, αναδίνει μια αίσθηση τέλους του κόσμου που είναι δύσκολο να περιγραφεί. Προκαλούσε από την αρχαιότητα δέος στους ναυτικούς και υπήρχε εκεί κοντά ναός του Ποσειδώνα για εξευμενισμό του θεού της θάλασσας. Μια σπηλιά κάτω από τους βράχους του θαλασσοδαρμένου ακρωτηρίου θεωρείται ότι ήταν η Πύλη του 'Αδη.
Όλη η περιοχή του Κάβο-Ματαπά, όπως λέγεται, μαζί με τον μικρό όρμο του Πόρτο Κάγιο λίγο μακρύτερα, ήταν τόποι δύσκολων θριάμβων ενάντια στους Τούρκους αλλά και πειρατικά ορμητήρια. Στην εποχή μας οι άλλοτε πυκνοκατοικημένες περιοχές αυτές μοιάζουν ιδιαίτερα μοναχικές, όπως τα όμορφα χωριά του 'Αγιου Κυπριανού και της Λάγιας λίγο πιο ανατολικά.
Οι ιδιότυποι βραχόκηποι που σχηματίζουν οι παρατημένες ξερολιθιές, οι ατέλειωτοι ως τον ουρανό αναβαθμοί γύρω στους λόφους και οι μεσαιωνικοί στην όψη πύργοι που ξεπετιούνται ολόγυρα, επιδρούν στον επισκέπτη με μια αναμφισβήτητη μαγεία.
Είναι ένα μέρος δυνατό, με σχεδόν αγιογραφική ένταση, λουσμένο με το απαράμιλλο φως των γυμνών πετρωδών περιοχών. Αυτό το φως που μεγεθύνει τα πάντα και τα φέρνει πλησιέστερα, αναδεικνύει την μοναδικότητα των αντικειμένων στο χώρο και τα ανάγει σε αρχέτυπα των μορφών τους.
Το τελείωμα της οροσειράς του Ταύγετου καθώς βυθίζεται σε αυτές τις ξερές και άνυδρες περιοχές έχει μια πνευματικότητα και μια σαφήνεια στη δομή του. Οι τεράστιες πέτρες είναι παντού, ακόμα και ανάμεσα από τις ελιές και τα μοναχικά δένδρα.
Και μέσα σε αυτή την αγριάδα και την μοναξιά οι πύργοι αυτοί, μοιάζουν σαν να ανήκουν σε αυτό το μέρος όσο και οι βράχοι και οι πτυχώσεις των βουνών ολόγυρα. Πραγματικά, αυτοί οι πύργοι είναι ιδιαίτερα ταιριαστή αρχιτεκτονική μορφή γι αυτά τα αφιλόξενα μέρη.
Οι οικισμοί της Βάθειας, της Κίττας, της Νόμιας και άλλων κάνουν πολύ αισθητή αυτή τη συνέπεια χώρου και αρχιτεκτονικής. Το ύψος τους συμπληρώνει το τοπίο που ξεδιπλώνεται προς τα πάνω σαν μια μεγάλη κλίμακα από αναβαθμούς με κορύφωση τις απολήξεις των ορθογώνιων σχηματισμών τους.
Οι σποραδικοί κάκτοι και οι φραγκοσυκιές τα πλαισιώνουν. Η απουσία σκιάς είναι κάποιες φορές βασανιστική, αλλά είναι αυτή η γυμνότητα του μέρους τελικά που τέρπει το μάτι όσο και την ψυχή με την ασκητική της σαφήνεια.
Σύμφωνα με το βιβλίο ΅οι Νυκλιάνοι'Α του Μανιάτη συγγραφέα και εκδότη Δημήτρη Δημητράκου-Μεσίκλη, οι μανιάτικοι πύργοι άρχιζαν να κτίζονται με την πυργοειδή όψη τους γύρω στα 1600, από την φεουδαρχική αριστοκρατία της περιοχής, τους Νυκλιάνους. Αυτή η περίεργη στρατιωτική κάστα γαιοκτημόνων, έχει τις ρίζες της ακόμα πιο παλιά.
Το 1295, ο Ανδρόνικος ο Β'Α ο Παλαιολόγος ίδρυσε την πόλη Νύκλι, στην Αρκαδία, στη θέση που είναι η σημερινή Τρίπολη. Μετά την κατάληψή του από τους Φράγκους, το Νύκλι έγινε κέντρο της περιοχής. Όταν οι Βυζαντινοί επανακατέλαβαν το Νύκλι, κάποιοι από τους κατοίκους, εγκαταστάθηκαν στην τότε αραιοκατοικημένη Μάνη. Επίκεντρό τους έγινε η Κίττα, ένα από τα χωριά της Μέσα Μάνης.
Σιγά-σιγά άρχισαν να έρχονται όλο και περισσότεροι άνθρωποι στην περιοχή και ξέσπασαν έριδες για την ντόπια κυριαρχία από τις οποίες οι νικητές ονομάστηκαν Νυκλιάνοι. Οι έχθρες και οι αγώνες κράτησαν από τον 14ο έως τον 19ο αιώνα και ήταν ιδιαίτερα βίαιοι. Σε αυτές τις διαμάχες σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι πύργοι, σαν εργαλείο πολέμου αλλά και εκφοβισμού. Οι Νυκλιάνοι ήταν οι μόνοι που είχαν το δικαίωμα να κτίζουν τέτοιους πύργους και ήταν εκείνοι που κατείχαν τις ψηλές τοποθεσίες των περιοχών.
Οι Νυκλιάνικες οικογένειες συχνά κατοικούσαν σε κοινά χωριά και κάθε μια πολεμούσε να έχει την κυριαρχία. Οι πύργοι άρχισαν να ψηλώνουν ως μάχιμα φρούρια και ως πρόκληση στους γειτονικούς πύργους των άλλων οικογενειών.
Προσθέτοντας πατώματα σε περιόδους ανακωχής εδραίωναν την ισχύ αλλά και την κοινωνική τους θέση, η οποία εξαρτιόταν από το ύψος των πύργων τους, ακριβώς όπως στο Σαν Τζιμινιάνο και την Μπολόνια στην Ιταλία. Οι ονομαστές βεντέτες της Μάνης εδώ έχουν τις ρίζες τους και έχουν να κάνουν περισσότερο με το σόι, την οικογένεια. Είναι κάπως εξωπραγματικό στην εποχή μας να φανταστούμε μάχες και κανονιοβολισμούς από πύργο σε πύργο μέσα σε ένα μικρό χωριό, αλλά φαίνεται πως έτσι συνέβαινε.
Ωστόσο η τουρκική απειλή έδινε τέλος – έστω και πρόσκαιρο – σε όλες αυτές τις διαμάχες. Η αντίσταση και τα πολεμικά τους κατορθώματα ενάντια στους Τούρκους έγραψαν ιστορία. 'Αλλωστε η Μάνη μαζί με τα Σφακιά στην Κρήτη και κάποιες ορεινές περιοχές της Ηπείρου ήταν τα μόνα μέρη στην υπόδουλη Ελλάδα που έχαιραν μιάς επισφαλούς πλην όμως υπαρκτής ημιανεξαρτησίας.
Το απομονωμένο Βυζαντινό δεσποτάτο που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης, του Μυστρά και της Μονεμβασιάς, μας έχει αφήσει πολλά δείγματα της ακμής της εποχής των Παλαιολόγων.
Η μεγάλη συγκέντρωση βυζαντινών ναών στην περιοχή της Μάνης είναι, μαζί με τους μοναδικούς στην Ελλάδα μακρόστενους πύργους της, λόγος για να κηρυχθεί ολόκληρη η χερσόνησος προστατευόμενη αρχιτεκτονικά περιοχή, να αναδειχθεί ο πλούτος της και να περιοριστούν οι δομικές αυθαιρεσίες. Σίγουρα θα το άξιζε, αυτός ο τόσο ιδιαίτερος χώρος της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς.
Κείμενo: Σοφία Κριθαρά φωτογραφιες κοντοτασιος νικος 26 3 2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου